GeheugenvandeVU cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van GeheugenvandeVU te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van GeheugenvandeVU.

Bekijk het origineel

De Vereeniging van 1892.

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

De Vereeniging van 1892.

6 minuten leestijd Arcering uitzetten

(Inleiding.)

I.

1934, het jaar van het eeuwfeest der Afscheiding, nadert. Reeds worden hier en daar toebereidselen gemaakt en voorstellen aan de hand gedaan, om dit feit op sobere wijze te gedenken. Doch, evenals op moer historische data, zal ook thans, helaas, de eenheid ontbreken. De erfenis, die het voorgeslacht bij zijn verscheiden naliet, is onder de kinderen voorwerp van twist geworden. De Gereformeerde Kerken beweren, de wettige voortzetting van de kerk der Scheiding te wezen; maar ook de Christelijk Gereformeerden voeren dezelfde pretensie. En dat zij wederzijds eikanders rechtmatig erfgenaamschap niet kunnen erkennen, vloeit ten diepste voort uit hun verschillende visie op wat niet zoozeer in 1834, doch in 1892 is gebeurd. De groote vraag is n.l. deze: Bleven de afgescheiden kerken de wettige voortzetting van de kerk der vaderen, ook toen zij in het laatstgenoemde jaar zich met de Doleerenden vereenigden? Of hebben zij toen hun eerstgeboorterecht voor een schotel linzenmoes verkocht, en loopt daarom de rechte linie voort in die kerk, die met de vereenigLng niet meeging, doch in 1892 zich afzonderlijk heeft geïnstitueerd?

Vooral met het oog op het op handen, zijnd© eeuwfeest der Afscheiding is van Chr. Geref. zijde in den loop van het vorige jaar de historie van 1892 nog eens aan de orde gesteld. Het is geschied in •een brochure van de hand van Ds J. Jongeleen te Apeldoorn, welke tot titel draagt: „De Vereeniging der Chr. Geref. met , de Doleerenden in 1892" i). En deze .brochure werd min of meer officieel geijkt, doordat ze door prof. G. Wisse van een inleidend woord werd voorzien.

Reeds dit feit valt op. Prof. Wisse behoort immers van huis uit niet tot dezen kring. Er is een t^d geweest, , dat hij hd en zelfs predikant was in de .Gereformeerde Kerken. En niet alleen lid en predikant, .doch dat hij ook vurig pleitte voor de doorvoering van de vereeniging in plaatselijke ineensmelting. Nog in 1904 gaf hij een brochure uit:

„De Plaatselijke Vereeniging der Gereformeerde Kerken" ^), waarin hij — en zelfs cursief — dezen regel liet drukken: „Wie principieel tegen de plaatselijke ineensmelting is, is geen volkomen vier-en-dertiger; hij kent het BEGINSEL der Scheiding niet"3).

Indien ifc de brochure van Ds Jongeleen op de gemakkelijkste wijze wilde afdoen, was het verreweg 't eenvoudigst, om naast elke beschouwing en ieder argument, dat hij in 't midden brengt, even de tegenbeschouwing en het tegen-argument te zetten, dat zijn ioigen voorwoord-schrijver reeds in 1904 heeft geleverd. Jongeleen werd dan door Wisse weerlegd.

Zelfs ligt het geval nog scherper. Prof. Wjsse was niet alleen eenmaal vurig voorstander van de vereeniging, maar hij was dit bovendien, naar hij zelf beweert, geworden niet zonder innerlijken strijd en door een bizondere overtuiging van Godswege. In de reeds genoemde brochure doet hij o.a. ook deze confidentie:

„Ik zou durven belijden: daar ik veel naar het vleesch beoordeelde, was ik geen sterk vóórstander; maar als Christen behoef ik mij evenmin te schamen te belijden, dat mij dit tot schuld is geworden. Ik durf om des beginsels wil niet langer op zulk een lijn vooi't. Ons-zelf te verloochenen eischt God. Die eisch is mij zwaarder gaan wegen dan al het andere. En om des Heeren wil verklaar ik mij schuldig te gevoelen om Hem te gehoorzamen.

Geve de Heere, dat deze belijdenis er toe bijdrage, dat nog menig tegenstander ga vragen: Zou ik dan mogelijk ook niet dwalen? En verwekke het een heilige jaloerschheid, om ook voor den Heere te leeren buigen op het gebied van het kerkelijk leven" "•).

Natuurlijk verdiepen .wij ons hier en thans niet in de zielkundige vraag, hoe iemand in 1904 ©en dergelijke belijdenis kan publiceeren en ©enige jaren later met een soortgelijke confidentie vlak het tegenovergestelde kan doen. Evenmin behoeven wij te onderzoeken, wat „vleesch" en wat de vertolking van den eisch Gods is: de brochure van 1904 of het voorwoord van 1932. Hier verbazen wij ons er alleen over, dat prof. Wisse zelf geen behoefte gevoeld heeft, om zijn geschrijf van 1904 openlijk te herroepen en zijn lezers er voor te waarschuwen, dat de „heilig© jaloerschheid", waartoe hij hen toen wilde verwekken, hem nu gebleken is, vleeschelijke beweging te zijn.

Doch, ook .afgedacht hiervan, draagt het voorwoord van .prof. Wisse een eigenaardig karakter. Op pag. 5 constateert hij, dat in de Gereformeerde kringen het werk Gods van 1834 niet zoozeer theoretisch, doch jjractisch wordt geschrapt. Een ©ogenblik aangenomen .dat dit juist is, dan zij gevraagd, of dit nu het afzonderlijk bestaan der Chr. Geref. Kerk rechtvaardigt. Het verschil tusschen hen , en ons wordt dan wel uiterst miniem en raakt niet meer een beginsel, doch slechts de practisch© .waardeering er van.

Doch iets verder maakt prof. Wisse het verschil weer grooter. , Daar zegt hij:

„Laten we erkennen, er zijn van elkaar verschillende principes, waaruit we leven, èn kerkelijk, èn dogmatisch èn cultureel. — Laten we dan naar onze beste zienswijze voortbouwen, ieder uit zijn eigen principe. Men dwinge en wringe en forceere niet tot één, wat twee is."

Hier wordt de Kwestie dus weer uit de praotijk in de theorie gelegd.

Nu klinkt dat alles wel zeer wijsgeerig. Maar het brengt ons geen stap verder. Prof. Wisse ziet blijkbaar de Chr. Geref. actie als zulk een machtige, geestelijke beweging, dat hij deze evenals het tatholicisme en lutheranisme en calvinisme, uit een eigen principe verklaren wil, dat niet alleen tot een .eigen kerk, maar ook tot een eigen th©o> logie en cultuur, ja wat niet al, voeren moet. Of hiermee de nuchtere werkelijkheid niet uit het oog wordt .verloren, blijve op het oogenblik in h©t midden. Maar prof. Wisse had zoowel zijn eigen kring als pas zeer gediend, wanneer hij eens enkele van .di^ principes geaoc'md en nader geformuleerd had. Dan was het mog©lijk g©w©©st om te beooideelen , of wij principieel werkelijk zoo veel van .elkander verschillen, dan wel of wij 't eigenlijk in de beginselen al eens zijn en het dus ook kerkelijk kunnen en behooren te wezen.

Trouwens, indien de zaken staan zooals prof. Wisse ze ziet, begrijp ik zijn heele toepassing niet. Het .porieeren van beginsel tegenover beginsel sluit altijd een antithetisch element in zich. En ik versta niet, hoe hij dan den raad geven kan dat wij maar ieder rustig naar onze best© ziensh wijze ©n uit ons eigen principe moeten voortbouwen, en intusschen God bidden dat Hij de tweeheid nog eens opheffen moge. Indien het werkelijk om beginselen gaat, behooren wij niet aUeen te bidden, doch dienen wij ook onze beginselen voor elkander open t© leggen en moeten wij ons niet minder benaarstigen, dat beginsel door beginsel overtuigd en overwonnen wordt. Dit is m.i. principieel; het andere anti-nomiaansch.

Natuurlijk verklaart prof. Wisse in zijn voorrede ook, dat Ds Jongeleen ©en objectiever en historisch-getrouwer beeld (dan Dr Rulhnann n.l.) heeft geteefcend; dat diens brochure ons zakelijk en duidelijk inlicht, enz. Maar deze verzekering ontslaat ons er niet van, om met eigen oogen te lezen en dan te zien of ons oordeel zich aan dat van prof. Wisse conformeeren kan.

E. D. KRAAN.


1) Uitgave D. J. van Brummen, Dordrecht.

2) Uitgave D. Donner, Leiden.

3) t.a.p., 16.

4) t.a.p., 26.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 12 mei 1933

De Reformatie | 8 Pagina's

De Vereeniging van 1892.

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 12 mei 1933

De Reformatie | 8 Pagina's