LITERATUUR EN KUNST

Boerenboek.

Langen tijd, te lang zeker, heeft de literatuur alleen oog gehad voor de stad en den stadsmensch. Daar waar het leven zich het heftigst openbaarde, waar voortschrijdende techniek en kunst den mensch voor steeds nieuwe problemen plaatsten, waar nieuwe levenswetten de oude moraal schenen te verdringen, en de afgematte mensch verpoozing zocht op geoorloofde en ongeoorloofde wijze, lag inderdaad een breed terrein braak voor een psychologischen roman.

De zich steeds verfijnende beschaving der stad, die bevrediging scheen te geven voor alle verlangens, werd wreed vernield door den grooten wereldoorlog. Na den jarenlangen strijd, waaruit bleek dat de cultuur geen verfijning gebracht had, maar den mensch hoogstens met een laagje beschaving had overdekt, dat er bij groote botsingen gemakkelijk afsprong, zocht de teleurgestelde dichter nieuwe wegen voor zijn kunst.

Na eenige jaren van hopeloos zoeken en vruchteloos probeeren van alle mogelijke kunstrichtingen, hechtte zich de roman op twee plaatsen voornamelijk vast. Het kind krijgt een groote belangstelling omdat het nog „onschuldig" is, niet door de cultuur verknoeid. Zich dien ongekxmstelden tijd weer voor oogen te doen herleven, wordt voor menige schrijver een behoefte. Het kind wordt vader van den man, uit de onbekommerde jeugd kan de verworden menschheid weer nieuwe kracihten halen. Maar levens voert het kind terug naar een ander, bijna vergeten gebied: het platteland.

Kind en land befaooren bij elkaar. Reeds Rousseau heeft het kind naar de eenzaamheid van het land terug willen brengen, naar de natuur, om het te onttrekken aan de verderfelijke invloeden van stad' en cultuur.

Nog een andere factor kwam de belangstelHng voor het land verinnigen. Na de cosmopolitische en internationaal gerichte beschrijvingen van het maatschappelijk leven, begon men van verschillende kanten het eigen land weer te zien als bron van volkskracht. Bezield • door uitingen als „ken uw land en heb het lief", begon men allerwege den lof van het land' te bezingen.

Na de vele romans en novellen die het leven van den boer tot in de fijnste bijzonderheden beschreven, waarin streektaal en volksgewoonten hem teekenden in zijn milieu en eigenaardigheden, is een boek als nu door Callenbach is uitgegeven een goedbedoelde poging, om een overzicht te geven van het landleven in geheel Nederland.

Het Groot-Nederlands Boerenboek beschrijft alle takken van den Nederlandschen stam. Dat daarin Vlaanderen, Belgisch Brabant en Ziüd^ Afrika ook een plaats kregen, spreekt vanzelf.

Als stamverwanten behooren ze, ondanks de politieke grenzen, er in voor te komen.

In dit boek moet het land' gekarakteriseerd worden door zijn bewoners, want zij maakten him provincie tot wat die werd. Geen statistische- en economische verslagen, maar het leven, da taal, de ai-beid van de menschen moesten beschreven worden. Een lang niet gemakkelijke doelstelling. Immers bevatten de meeste provincies zulke verschillende gebieden, dat de beschrijving van één menschentype zelden een volledig beeld zal geven van de geheele streek. Bovendien maken de individueele karakterverschillen het bijna onmogelijk een juiste teekening te geven van den boerenstand als zoodanig. De schrijver kan het gevaar loopen een voorkomende karaktertrek te generaliseeren en daardoor een onjuist beeld te geven.

Een voorbeeld daai-van, dat heel duidelijk spreekt, is m.i. het stuk over Groningen. Wel wordt hier de taal goed besclireven, maar aan den boerenstand wordt onrecht aangedaan. Als alle Groninger boeren zoo waren, als de twee renteniers, die in hun deftige huizen van een der voorname singels der stad Groningen een buitengewoon onbenullig gesprek houden, dan had de provincie Groningen nooit die voorname plaats gekregen als landbouwdistrict, die het zich verwierf. Veel karakter vertoonen deze aan him land ontgroeide boeren niet. En dat, terwijl de naam boer in geen enkele provincie zooveel inhoud heeft, als juist in Groningen.

Ook Friesland, zoo moeilijk te typeeren, door zijn groote verscheidenheid' van klei-, zand- en merengebieden, komt er bekaaid af. De histor risch erkende onafliankelijkheidszin, de traditioneele trots van den met zijn grond nauw samenge^roeiden Fries, waardoor velen zich slechts in de tweede plaats Nederlander gevoelen, komen in

het minst rdetaaï^lëï^S^ïi het weinig boeiende stuk hier gegeven.

Doch naar deze eerste stukken mag men de waarde van dit werk niet afmeten. Alle andere verhalen zijn beter, sommige zelfs buitengewoon goed.

De samensteller heeft de medewerldng van verschillende schrijvers weten te verkrijgen, die ten volle voor hun taak berekend zijn. Hoewel ze niet allemaal eens geestes zijn met hem, kreeg hii bijdragen, die het boek tot een belangrijke aanwinst in onze literatuur maakten. Het stuk vau De Vries zelf geeft een prachtige teekenlag van de wilde oer-kracht die er huist in den Drentschen heidebewoner, die liefde en arbeid verkiest boven een gemakkelijkcn rijkdom.

De beste stukken lijken mij die over Noiord- Brabant en Limburg. Hierin wordt de gehechtheid aan den voorvaderlijken grond het felst behcht. Zelfs diepe liefde kan een boerenmeisje niet Iepmaken van haar land. „Neen, hij heeft haar niet weggenomen van haar boerenland, van haar menschen vandaan. Hij heeft gedaan w, at hij kon, dat doen wij allemaal. Maar deze akkers, deze boierenwereld, die vecht voor haar behoud, voor haar worteling in de aarde, daar heeft hij niets tegen kunnen doen, daar heeft hij haar aan terug moeten geven, zoodat zij er meer aan toebehoort dan ooiit."

Dat zich taai vastklemmen aan het oude bezit, den jarenlangen hardnekkig volgehouden strijd, om den verloren grond terug te winnen, heeft Matthias Kemp in zijn Limburgsche novelle prachtig beschreven.

Ook de niet zuiver Nederlandscbe gebieden vonden goede beschrijvers. Welk een enthousiaste liefde voor land en volk spreekt er uit de bijdrage van Ernest Claes, welk een ontroierende piëteit voor den geboortegrond, en zijn vader, den boer.

Een boeiend slot vormt de tragische geschiedenis van den Afrikaanschen boer, die sterft, voordat hij het ideaal van hem zelf en van zijn familie kan verwezenlijken, waardoior zij gehoopt hadden den grond te kimnen behouden in hun geslacht.

Het is onnoodig een overzicht te geven van alle hier gegeven verhalen. Het eene nog beter dan het andere beantwoorden aan wat de samensteller zegt in zijn korte inleiding. „De Boer is de meest met de natuur vergroeide, de in zijn arbeid meest van God afhankelijke, en daardoor de meest kinderlijke en wijze mens uit alle maatschappelijke groepen." Alleen de geconcludeerde kinderlijkheid en wijsheid worden in geen der verhalen , — terecht? — sterk aangetoond.

Een opmerking zou ik nog willen maken. Heeft deze uitgave niet te veel verwachting gehad van de dialect-kennis der lezers? Veel aanteekeningen ontsieren wel is waar, maar zijn niettemin soms noodzakelijk voor het goed begrijpen van de verhalen. Ook technische termen, specifiek boerenwoorden, waren door een nootje onder aan de Ijladzijde, meer tot hun recht gekomen.

Bijzondere hulde verdienen de mderdaad schitlerende foto's, waardoor land en volk den lezer op de scherpste wijze, oogenblikkelijk worden getoond. Het Groot-Nederlands Boerenboek is door woord en beeld een pracht geheel, ©en fraai bezit, dat men niet eenmaal leest om het dan weg te zetten, maar dat herhaaldelijk ter hand zal genomen worden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen