VU Magazine 1975 - pagina 189

Natuur-distantie en vrije beheersing

Prof. dr. O. Notohamidjojo

de zonde blijft aan Gods absolute Schepperswil onderworpen. in. Het derde grondthema, van Rooms-Katholieke stempel is dat van natnur en genade. Hier is geprobeerd het Christelijk denken en dat van de Griekse, met name de Aristotelische wijsbegeerte met elkaar te verzoenen. IV. Het vierde is dat van natuur en vrijheid, dat uit de moderne humanistische persoonlijkheids- en wetenschapsreligie, sinds de Renaissance stamt. Ook dit laatste grondthema is van innerlijk dialectisch karakter. Het bergt in zich de onophefbare polaire spanning tussen het nieuwe persoonlijkheidsideaal en het nieuwe wetenschapsideaal der souvereine beheersing van de werkelijkheid door het moderne natuurwetenschappelijke denken. Wordt dit consequent doorgevoerd dan is in die werkelijkheid geen plaats voor persoonlijke vrijheid. Al deze vier grondthema's zijn van religieuze aard, aangezien ze van een volstrekt centrale betekenis zijn voor heel het leven en voor de cultuurontwikkeling van het avondland. Zij dragen een echt gemeenschapskarakter en beheersen de levens- en denkhouding ook zonder dat het individu er zich rekenschap van geeft. Deze grondthema's zijn van transcendente, religieuze aard binnen de wijsgerige denkgemeenschap van het avondland en binnen de historische continuïteit in de ontwikkelingsgang van de wijsbegeerte'.

De ontdekking en formulering van de vier grondthema's door Dooyeweerd, zijn, naar ik meen, van geweldige betekenis voor het verstaan van het denken in het Westen en de attitude t.a.v. wereld en leven in het avondland. Tegenover het Oosten, voornamelijk Indonesia kan men echter de grondthema's van het Westen met uitzondering van het tweede, samenvatten als: Natuur-distantie en vrije beheersing. Met de term natuur, bedoel ik heel de wereld en het leven. Distantie betekent, dat de mens in het Westen zich distantieert van de natuur en zich opstelt tegenover de natuur. De mens neemt een dualistische grondhouding aan tegenover de natuur. In die vrijheid van de natuur heeft het Westen gepoogd de natuur te beheersen door middel van wetenschap en techniek. In die pogingen heeft het Westen onvoorstelbare en talrijke prestaties geleverd. Wetenschap, techniek en industrie hebben er 'een reeks van Sinterklaasavonden' gevierd. Wij willen graag herhalen dat het Westen wereld en leven benadert vanuit een dualistische levensattitude met als grondthema: Natuur, distantie en vrije beheersing. In dat Dualisme heeft de mens een eigen plaats tegenover de natuur. De dualistische opvatting gaat er van uit dat er twee, niet tot elkaar te herleiden beginselen zijn: de mens als geest opgevat en de natuur. Ere-doctoraat VU, 1972

Aan de mens komt uitsluitend de geest toe, die zich distantieert van de natuur en autonoom optreedt tegenover wereld en leven. De mens kan geloven gebonden te zijn aan de wetten van God, of anderszins, maar hoe dan ook, hij heeft andere wetten te gehoorzamen dan de natuur. In het Oosten i.e. Indonesia benadert men wereld en leven, vanuit het Monisme. In het Monisme gaan God en de mens op in de wereld. De wereld vormt het enige en absolute Zijn. In deze beschouwingswijze heeft de mens geen eigen plaats in de kosmos, maar hij gaat er in op. Hij is niets dan een van de talloze verschijnselen van de totaliteit en hierdoor volstrekt bepaald. Hij is er niet vrij in, maar moet zich aanpassen aan wereld en leven. In die benadering van wereld en leven is het religieuze grondmotief: Natuur - participatie en aanpassing. Men voelt zich niet gesteld tegenover wereld en leven, maar men gaat er in op. Men voelt zich een deel van de totaliteit... Mr. Ter Haar, in een verhandeling 'De betekenis van de tegenstelling participerend kritisch denken en de rechtspraak naar adatrecht', wees er op 'dat in het geestelijk functioneren van de mens, hij betrokken is op het onmiddellijk medeweten van de werkelijkheid in haar onmiddellijke samenhang. De mens heeft deel aan de krachten der wereld, daardoor kan hij die krachten richting geven en omgekeerd is hij door die krachten bepaald. Dat is de geestelijke participatie, het participerende denken, de mystieke, participerende mentaliteit, die onvatbaar is voor logische kritiek.' Aldus B. ter Haar. Dit participerende, mystieke denken in de totaliserende mentaliteit ta.v. wereld en leven is te vinden in grote delen van Indonesia. De mens participeert met de krachten van wereld en leven. De levenshouding der participatie is die der aanpassing: Geen vrije beheersing van de natuur als in het Westen om natuur en omgeving aan zich te onderwerpen, maar een gewillige aanpassing aan wereld en omgeving. Daardoor leeft men in afhankelijkheid van de natuur, men past zich aan aan de natuur. Zonder dit grondthema: Natuur - participatie en aanpassing te onderkennen, helpt ontwikkelingshulp niet veel. Alles wordt maar een toneelspel, dat men onberispelijk opvoert, als er zo nu en dan controle van boven komt. In deze wereld zoekt men geen prestatie maar prestige, dat men ijverig handhaaft al kost het ook geld ten koste van de begroting voor de ontwikkeling en al pleegt men terwille van dat prestige, corruptie. Men zoekt naar het hogere ambt niet terwille van een hogere prestatie in de dienst van de mens in zijn ambtsgebied, maar terwille van het prestige, dat men er geniet. 11

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen