VU Magazine 1981 - pagina 16

voor de VU ook geldt: ,,lk denk, al begeef ik me nu op glad ijs, dat dat verwijt wel eens heel erg waar zou kunnen zijn." Als voorbeeld noemt hij zijn eigen ,,winkeltje": ,,De VU, het Instituut voor Godsdienstwetenschap, heeft mij daar neergezet en verder hoor je er weinig meer van. Je zou je kunnen voorstellen dat zo'n project als het mijn lééft op de VU, dat erover gepraat en gediskussieerd wordt, dat je stimulansen krijgt van anderen. Hoewel het een onderwerp is waarover iedereen met een normaal ver stand wat kan zeggen, zijn de reakties al snel van; ,,Dat is mijn terrein niet, daar durf ik niets over te zeggen." Volgens mij is dat een aanwijzing voor de juistheid van het ,,ideologieverwijt". De werkstruktuur van de VU draagt een individualiserend karakter, één die mensen scheidt in plaats van bindt. Ik zeg niet dat het aan andere universiteiten beter is, maar het verwijt aan christenen IS nu net dat zij de bestaande maatschappelijke verhoudingen kopiëren." Eenzelfde soort kritiek heeft Hans Hommes op de doelstelling. ,,Het hoeft helemaal niet verkeerd te zijn om wetenschappers te werven op een doelstelling. Maar een doelstelling kan veel- meer zijn dan een theoretische gezindheidsverklaring, bij voorbeeld een visie op hoe arbeid vanuit christelijk oogpunt verricht wordt opgeheven.'' We vragen ons af of er ook niet een omgekeerd ideologieverwijt bestaat, van christenen aan marxisten. Besteedt Hans Hommes daaraan ook aandacht?,,In christelijke kringen heeft het woord ideologie een andere, wat moeilijk vergelijkbare lading; christenen waarschuwen b.v. vaak tegen de zuigkracht van ideologieën, maar dan gaat het om iets anders: ideologie als een verstarde leer, een dorre leerstelligheid, zoals het sovjet-leninisme dat mensen onderdrukt met behulp van dogma's. In marxistische kringen gaat het verwijt verder. Marxisten blijven niet staan bij beschuldigingen aan de theorie. Integendeel, theorieën zijn in hun ogen maar uiteriijke verschijningsvormen van een verkeerd handelen." Toch blijven veel christenen zitten met de

,,Met andere godsdiensten praat je makkelijker dan met het marxisme" onverteerbare brok van een Marx die niets van godsdienst lijkt te willen weten. Hans Hommes: ,, Ja, maar ik denk dat we moeten beseffen dat als Marx kritiek op het christendom uit, het hem in feite om maatschappijkritiek gaat. En wat hij in zijn eeuw zag van de kerk, was voor hem een getrouwe kopie van de maatschappij op het materiële vlak, een christendom dat diende als legitimering, als goedkeuring van de maatschappelijke orde. Marx kon niet weten van een kritisch christendom, van een ruimte die veel theologen nü wel zien. Het zou

14

'^^^n^nf^

p

3.

kunnen dat Marx in óns tijdsgewricht tot andere konklusies over het geloof was gekomen." In een volgende fase van zijn studie gaat Hans Hommes zich richten op de reakties van christelijke denkers op het ideologieverwijt. Hoe hebben zij geluisterd, verdedigd, of ingestemd? Je kunt je in je zoeken naar een antwoord richten op die hele kleine groep christenen die zich uitdrukkelijk met Marx' godsdienstkritiek heeft beziggehouden, maar dan blijft de ,,grote christelijke traditie" buiten schot. ,,Het lijkt me veel boeiender om na te gaan of de belangrijke theologen van deze eeuw (Barth, Bonhoeffer, Bultmann of in Nederland Miskotte, van Ruler, Schillebeeckx) Marx' godsdienstkritiek stilzwijgend hebben verwerkt, bij voorbeeld als zij schrijven over het Woord van God, over de mens, het heil, de toekomst. Herken je daarin iets van Marx' kritiek, vind je er verwijzingen naar ekonomische omstandigheden van de menselijke arbeid in terug? Kijk maar 'es in het register van Barth's belangrijkste werk, de ,,Kirchliche Dogmatik". Marx komt daar vrijwel niet in voor, op al die ruim tienduizend bladzijden niet. Het werk is geschreven in een tijd waarin Marx' invloed zich overal liet gelden. Maar... dat wil niet zeggen dat Marx niet impliciet op elke bladzij van de Kirchliche Dogmatik meepraat. En dat intrigeert mij." VU-magazine konstateert dat ook in de kerk een verschuiving is waar te nemen van Jezus als persoonlijke verlosser naar Jezus als wegbereider van het Koninkrijk Gods. Hans Hommes is he ermee eens dat dit laatste een centraal punt is geworden; ,,Wat kunnen we doen aan het heil hier en nu? In hoeverre mag je er zó over spre-

ken?" Bij Schillebeeckx heet God een ,,op menselijkheid bedachte God" te zijn, 'n bewijs dat deze mensvisie enorm is opgerukt de laatste honderd jaar." Toch kan ook daar heel ondoordacht over gepraat worden. Hommes is bang dat het vaak op een vriendelijk, maar zweverig niveau, in een oppervlakkige sympathie vor milieugroepen en bevrijdingsbewegingen blijft steken. Dat gevaar bedreigt de kerk.,, Het moet echt tot de wortels worden overdacht, anders komt het niet verder dan een modeverschijnsel. Je moet dan heel goed weten, waarom je zo voor emancipatiebewegingen bent en hoe je denkt hiervan iets te kunnen realiseren." Het gesprek komt op de superioriteitsgevoelens die beide ,,blokken", christendom en marxisme erop nahouden en die een werkelijk gesprek verhinderen. Marxisten denken bij ,.christendom" meteen aan het machtsblok van de katholieke wereldkerk en ..marxisme" roept bij christenen het spookbeeld van een Sovjet-Unie op. Achter die grote blokken zijn kleine groepjes aan het werk, die het verdienen om meer in beeld te komen, die de werkelijke diskussie kunnen en willen aangaan. Toch worden juist die kleinere groepen binnen de eigen groep als ketters beschouwd, maar invloed hebben ze wel. Hans Hommes denkt daarbij aan christelijke groepen als de basisbeweging, nieuwe vormen van bij-

,,De werkstruktuur van de VU scheidt mensen in plaats van ze te binden" beluitleg zoals materialistische exegese (zie VU-magazine 1979) en aan marxistische kant auteurs als Machovec (,,Jezus voor atheïsten"), sommige Afrikaanse leiders en aan een staat als Joegoslavië. Hans Hommes: ..Er komen steeds meer mogelijkheden buiten de christelijke en marxistische orthodoxie om. Zelfs de CPN vraagt om meer christenen in de partij. In de PvdA is een gespreksgroep voor levensbeschouwelijke vragen nieuw leven ingeblazen. Daartegenover staat een machtsblok als de Sovjet-Unie waar het marxisme de laatste vijftig jaar amper kreatieve vormen heeft gekregen. Het is een scholastiek geworden waarbij men zich zelf eindeloos herhaalt. De christelijke theologie is vaak een zelfde gebrek aan kreativiteit te verwijten. " VU-magazine haalt een uitspraak van Bertolt Brecht aan: ..We moeten eerst de wereld veranderen en dan de veranderde wereld veranderen. " Hans Hommes onderschrijft dat. maar is toch wat pessimistisch; ,,Misschien is het wel het lot van elke nieuwe beweging, dat er een tweede generatie komt die de zaak vastlegt. Dan moet er weer een derde generatie aan te pas komen om de zaak weer in beweging te krijgen." (FST)a

VU-Magazine10(1981)1 (januari)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen