VU Magazine 1983 - pagina 243

Daarmee is vergelijkbaar de neiging van een gemeenschap in crisis om te zoeken naar een hanteerbare oorzaak en een enkele zondebok. Het werkt inderdaad: ai de ongerichte haatgevoelens en het ongerichte geweld van allen tegen ieder wordt op dat moment tot een gerichte haat van allen tegen één. En bij die gelijkgestemdheid en eensgezindheid vindtde verscheurde gemeenschap baat. Girard spreekt hier van een ,,stichtende moord" waaraan allen schuldig zijn, maar die het fundament vormt vooreen nieuwesamenleving. Zijn standaardvoorbeeld is hierbij de moord van Kaïn op Abel, waarbij overigens ook de afgunst een grote rol speelt. Kaïns nakomelingen, die de stad bevolken waarheen God hem zendt, dragen daarvan de gezamenlijke schuld, maar beseffen tegelijk dat zij hun sociale bestaan aan datzelfde offer danken. Dankzij het offer van de zondebok keert de rust weer, hetgeen de overtuiging van de anderen bevestigt dat ze met de zondebok inderdaad de splijtzwam uit hun midden hebben verwijderd. Maar het tegenstrijdige is, dat de uitgedrevene, de geofferde, in hun ogen tegelijkertijd degene is, die het geweld bedwong en die kennelijk in staat is de storm tot bedaren te brengen. De zondebok wordt tot godheid, wordt vereerd als zijnde bovenmenselijk en als degene die zowel heil als onheil brengen kan. Dat is het moment waarop re//g/e wordt geboren...

drang opnieuw en van voren af aan begint. Men beseft een gemeenschappelijk lot te delen en gemeenschappelijk plaatst men zich in een afhankelijkheidsrelatie ten opzichte van de bovenmenselijke macht die rust en vrede heeft gebracht. Er komen verordeningen, geboden en verboden, erop gericht om nieuwe imiterende bezitsdrang te voorkomen. Zich daaraan houden wordt een religieuze halszaak, die het verplichtende karakter ontleent aan de eerbied voor hetgeen de geofferde godheid heeft bewerkstelligd.

ook in het oude testament veelvuldig voorkomen, zijn daarvan voorbeelden. In onwetendheid is de mensheid vastgeklonken aan een religie die, ter afwending van nieuw geweld, zelf steeds nieuwe, in wezen uiterst wrede offers eist.

De religie is daarmee voor Girard de grond waarop de cultuur, als 't geheel van leefregels, denkvormen en omgangspatronen, wordt gebouwd. Voor Girard is daarmee het verhaal niet af. De aldus ontstane cultuur slijt langzaam maar zeker uit. Regels blijken na verloop van tijd niet meer vanzelfsprekend, worden overtreden en op hun legitimiteitsgrond beoordeeld. Oorspronkelijke patronen en vormen van denken worden niet langer gehanteerd. De basis is gelegd voor een nieuwe „mimetische crisis" in een cyclus die nimmer eindigt.

Overspel

Eerbied De religie, die aldus is ontsproten aan een periode van crisis en geweld, voorkomt dat — althans meteen — het gehele proces van imiterende bezits-

Wrede offers Deze keten van elkaar veroorzakende situaties wordt pas gebroken, aldus Girard, op het moment dat men zich binnen de samenleving bewust wordt van de feitelijke onschuld van de zondebokken en dat het besef doordringt dat de gewelddadige natuur van de mens zelf, verscholen achter de imiterende bezitsdrang, de werkelijke oorzaak is van deze gesloten cirkel van agressie en geweld. Waar komt dat besef vandaan? Bij het antwoord op die vraag schuift Girard het christendom in beeld. De religie die zich aanvankelijk, na de ,,sacrificiële crisis", ontwikkelt en die volledig onbewust wordt nageleefd is zelf in hoge mate gewelddadig van aard. Met name de riten zijn in zekere zin gestileerde herhalingen van de crisis en nabootsingen van het offer dat de opluchting bracht; de veelal wreedaardige offerplechtigheden, zoals die

vu-Magazine 12(1983) 6juni 1983

De oorzaak van de bewustwording legt Girard bij het christendom. Dat heeft de mensheid doen inzien dat men een ,,sacrificiële crisis" niet langer kan oplossen door het offeren van een zondebok en door het eigen geweld te projecteren op een onschuldige. Dit besef maakt het traditionele offermechanisme onmogelijk, omdat dit mechanisme nu eenmaal alleen werkt bij de gratie van de onwetendheid en het ontbreken van dat besef. Een gave illustratie van zijn stelling dat het christendom een doorbraak betekende in de mythologische cyclus van offer en geweld, geeft Girard als hij in zijn lezing het VU-gehoor wijst op het verhaal, waarin Jezus een overspelige vrouw van een wisse dood door steniging redt. Het decor van 't gebeurde is in zekere zin vergelijkbaar met de ,,sacrificiële crisis" die Girard beschrijft: een verbolgen menigte zoekt een uitweg uit de ongerichte haat, in het stenigen van een van overspel beschuldigde vrouw. Stenigen, aldus Girard, is de meest gemeenschappelijke manier van offeren. Iedereen neemt eraan deel, het vonnis wordt voltrokken door een anonieme massa, niet door enkelingen. En niemand weet wie de steen zal gooien die uiteindelijk dodelijk is. De afloop van het verhaal is bekend. Het effect dat Jezus woorden — ,,wie van u zonder zonden is werpe de eerste steen" — sorteren is tweeledig: op dat moment beseffen alle aanwezigen afzonderlijk de eigen schuld, die door

209

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen