VU Magazine 1983 - pagina 253

verdorven verbeeldingskracht." Het wekt daarom verbazing dat dit boek zulke grote gevolgen heeft gehad. Het kan dan ook niet anders of er moet een maatschappelijke voedingsbodem voor aanwezig zijn geweest. Hierop wordt in het boek van DresenCoenders uitgebreid ingegaan. Het „aantrekkelijke" van de heksenleer was namelijk dat zij een verklaring leek te bieden voor de maatschappelijke crisis waarin de samenleving verkeerde. In een interview met VU-magazine schetst mevrouw Dresen de overgang van de feodale tijd naar de tijd waarin de heksenvervolgingen plaatsvonden, „/n de feodale tijd hadden vrouwen veel meer in te brengen dan in bij voorbeeld de 17e eeuw, en juist in die overgangstijd spelen de heksenvervolgingen. De vrouw moest toen op haar plaats gezet worden." Blijkbaar kon dat dankzij een aantal maatschappelijke omstandigheden. ,,Als je die crisismomenten samenvat, kom je eigenlijk bij de opkomst van de burgerij die het roer over gaat nemen. Deze bourgeoisie heefteen bepaalde moraal nodig die sterk op het gezinsleven is gericht en waar spaarzaamheid en gehoorzaamheid erg belangrijk zijn. De vrouw werd geacht zich aan de echtelijke moraal aan te passen. Wat ik heb proberen te laten zien is dat het niet zomaar de moraal van de burgerij is, maar dat het ook — en dat maakt het, hoe gruwelijk het ook is, in zekere zin begrijpelijker — samenhangt met geweldige crisisverschijnselen."

loosheid en de armoede. Vrouwen namen risico's om een huwelijkspartner te bemachtigen. Vele ongewenste zwangerschappen waren het gevolg, waardoor ook het aantal abortussen steeg. De nood onder deze vrouwen—jonge ongehuwde meisjes, maar ook arme, oudere vrouwn die al een groot gezin hadden — was zelfs zo groot, dat de sterfte onder pasgeboren kinderen enorm steeg. Mevrouw Dresen: ,,ln de hekserij is het doden van jonge kinderen één van de hoofdkenmerken. Daaruit blijkt wel dat het veel gebeurde. Een van de methoden van het doden van kinderen die beschreven wordt, en dat was een geweldig excuus voorde vrouwen die het al of niet bewust overkwam, was dat een kind uit de wieg viel of overslapen werd als ze in het bed van de ouders sliepen. De heksen zouden het dan gedaan hebben." Deze noodsituatie van veel meisjes en vrouwen was voor de auteurs van de Heksenhamer vooral een probleem van moraalbeheersing. De beheersing van de morele gevolgen van die noodsituatie leek via de heksenvervolging opgelostte moeten worden.

Concubines - Mevrouw Dresen jeïnterviewd naar ianleiding van laar proefschrift ,Het verbond tus|en heks en dul|el"(fotoAVC-PeprWolters)

Wat waren die crisisverschijnselen? Allereerst verkeerde de (roomskatholieke) kerk in een gezagscrisis. Het was een tijd van de corruptie en intriges. Alle gezagsdragers — ook de wereldlijke — konden onder invloed van de heksen komen te staan. Want zij waren in hun persoonlijk leven zeer vatbaar voor,, concuö/nes die wellust aan eerzucht paren". „Pikant is in dit verband", schrijft Dresen-Coenders, ,,dat aartshertog Sigismund van Oostenrijk, aan wie de paus een bedankbrief stuurde voor zijn steun bij de heksenvervolging, geen wettige opvolger had, maar wel veertig bastaardkinderen." Ook de protestanten zijn trouwens niet vrij te pleiten van heksenvervolging. Ofschoon de Reformatie zoveel niet wilde wat de katholieken deden, namen ze dit eenvoudig over. De heksenvervolging moet dus dieper hebben gezeten. Er was namelijk ook sprake van een ernstige sociaaleconomische crisis. Tegen het eind van de vijftiende en gedurende de hele zestiende eeuw nam de bevolking toe, die een eeuw daarvoor door de pest juist enorm was uitgedund. De graanprijzen begonnen te stijgen en de inkomsten te zakken. Er ontstond een enorme armoede die tot menige opstand leidde. Ook was er een grote voedselcrisis. Heksen werden ervan verdacht zware hagelstormen te veroorzaken die de wijn-en graanoogstvern ielden.

Excuus Door het grote sterven als gevolg van de zwarte dood raakte het familieleven gedesorganiseerd. Mensen trokken naardestad of naarvruchtbaardergebieden. Vooral in de steden werd een groot vrouwenoverschot gesignaleerd, hetgeen tot een afnemende sociale controle leidde. Dit alles werkte een toename van vrije sexuele verhoudingen, prositutie en abortus in de hand. De huwelijkskansen van meisjes verminderden door het grote vrouwenoverschot, de werkvu-Magazine 12 (1983) 6 junil 983

De meeste heksenprocessen eindigden met verbranding van de „schuldige". „Geëxecuteerd met den viere" was in de regel het slot van het drama (foto: De Heksenwaag, naar een tekening van Jan Luyken)

Drijven of zinicen Maar hoe kon men nu te weten komen of de beschuldigde werkelijk een heks was? Hiervoor bestonden bepaalde proeven of methoden. Zodra iemand het nodig vond een vrouw in zijn of haar omgeving van hekserij te beschuldigen, werd de aangeklaagde in staat van beschuldiging gesteld. Niets werd nagelaten die aanklacht te bevestigen, In haar artikel „Waarom zijn het vrouwen?Een analyse van de heksenvervolging" schrijft Mieke van Kasbergen: ,,Bijna elk proces leidde ook tot een veroordeling. Verdediging was niet toegestaan, want wie de misdaad beging een aangeklaagde vrouw bij te staan, verdiende daarvoor zelfde doodstraf Verschillende mannen die het voor hun vrouw opnamen, werden om die reden zelf als heksenmeester veroordeeld." Zij vervolgt: ,,Een bekentenis was noodzakelijk, want anders kon de rechter haar niet ter dood veroordelen, en dat was nou juist de bedoeling.'' Probleem was uiteraard, hoe men een bekentenis 219

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen