VU Magazine 1983 - pagina 325

Japan, land vol tegenstellingen door prof. dr. C. A. van Peursen Rode bal van de zon op wit veld: de Japanse vlag, gehaat door de tienduizenden die ervoor moesten buigen in de wrede „Jappenkampen" tijdens de oorlog, vereerd door de miljoenen uit het Land van de rijzende Zon. ,,Nihon" of,,Nippon": twee karakters (Chinese karakters) die ,,zon" en ,,oorsprong" aanduiden. De zonnegodin is ook de oorsprong van de keizerlijke families en speelt een grote rol in de godsdienst (vroeger: staatsgodsdienst) van het Shintoïsme. Toen tijdens de laatste oorlog een militaire vlieger ontdekte dat hij per ongeluk te Tokio over het dak van het paleis van de keizer, en dus boven diens hoofd, gevlogen had, pleegde hij zelfmoord. Japan oefent vandaag grote aantrekkingskracht uit. Reeds een twintigtal jaren wordt Japan in de Aziatische wereld bewonderend bekeken; zij hebben het immers maar klaar gespeeld; Aziatisch ontwikkelingsland te zijn dat de gelijke van de Westerse geïndustrialiseerde naties geworden is. En thanszegt men zelfs: de meerdere! In de Verenigde Staten zijn momenteel twee soorten spel die bovenaan in de publieke belangstelling staan: ten eerste baseball, ten tweede discussies en cursussen over het geheim van het Japanse succes. Een boek met de, voor Amerikaan, schokkende titel .,Jaoanse number one" beleeft enorme oplagen. Ook in Nederland zijn er de aatste vier jaren speciale cursussen over Japanse management. iVlaar dat is het niet alleen. Het zojuist afgesloten Holland-festival besteedde oijzonder aandacht aan Japanse muziek, toneel f,, A/o/?", ,,Kabuki''), baWet. Velen volgen lessen in ,,ikebana", de Japanse bloemschikkunst, waarin de kosmische krachten van hemel en aarde hun uitdrukking vinden. Het Zenooeddhisme. in China nagenoeg verdwenen, maar in de Japanse vorm over de wereld uitwaaierend, wordt ook in Nederland in vele meditatiecentra beoefend. En de boeken die mede op Zen betrekking hebben worden gretig gelezen en bestrijken een welhaast onafzienbaar breed gebied; van Zen en motorrijden af tot Zen en modern wiskundig grondslagonderzoek c..Gödel. Escher. Bach") toe. Is het laatste Japanse exportprodukt — op de duur misschien succesvoller dan auto's en computers — deze veelkoppige Japanse religie, die zowel modern managementals Zen omvat? Communicatie Japan is sterk in communicatietechnieken, zowel technologisch als reli-

IJ-Maqazine 12(1983) 7 iull 1983

gieuze. De Japanners geven dikwijls op geen religie te hebben. Thuis hebben zij meestal attributen van zowel de Boeddhistische als de Shintoïstische religie. Drukke televisieprogramma's en harde discomuziek in de talloze Macdonalds — reclame voor Coca Cola en hamburgers zijn niet meer uit het stadsbeeld weg te denken — wisselen in het leven van de doorsnee Japanner af met de meditatieve wandeling door de tuinen of het rustig, woordloos zitten op de,, fafam/" (aan elkaar aansluitende gevlochten matten). Zen beoogt ,,verlichting" (sartori) te verkrijgen door achter woorden en beelden, maar dan eerst dwars door paradoxale en onthutsende beelden heen. door te dringen tot het Onzegbare. Bloemschikkunst, geblindoekt boogschieten, theeceremonie, tuinaanleg, dat alles kan daartoe bijdragen. Er zijn tuinen met beekjes zonder water. Pas als men de omgeving op zich in laat werken en zich innerlijk concentreert, ziet men ineens het water door de beekbedding tussen de talloze mossoorten stromen: men vult zelf de leegte door eigen creatieve verbeelding. Of de beroemde Zentuin ..Ryoanji" te Kyoto: de architect Soami heeft hier niets dan een aantal rotsblokken, min of meer in de grond verzonken, uiteen gelegd — verder niets dan aangeharkt fijn grint. Je zit en kijkt, wachtend op ,,sartori": de verlichting waar eigen betrekkelijkheid opgaat in het Absolute. Eerst zie je de stenen, schijnbaar willekeurig uitgestald. Maar dan verdwijnen zij in de spanning van de ruimten tussen de stenen: willekeurigheid maakt plaats voor noodzaak, dingen lossen OD in Niets. Vlaar de verlichting komt niet. Want een autobus vol middelbare, geüniformeerde scholieren komt aan, begeleid door net geklede leerkrachten en wit-

gehandschoende stewardessen. De camera's zoemen. Via walkie-talkie klinkt over luidsprekers de verklaring: naam van architect, tijdperk, aantal en gewicht der stenen, aantal jaarlijkse bezoekers. Er is rumoer en gedruis, fotocamera's flitsen, er wordt luid geschreeuwd. Vijf minuten later is het weer stil: de schooltrip bezoekt een andere bezienswaardigheid. En dat alles, meditatie en rumoer, is: communicatie in Japan. Communicatie is belangrijk in een land waar het schrift enerzijds zo fraai, anderzijds zo gecompliceerd is. De calligrafie is een kunst en een korte dichtregel fraai gepenseeld kan evenzeer als kunstwerk dienen als een modern beeldhouwwerk. Naast twee Japanse alfabetsoorten (elk van ong. 50 tekens, meestal een korte lettergreep omvattend) wordt vooral het Chinese karakterschrift gebruikt, waarvan op school ong. 1.800 tekens aangeleerd moeten worden. Kranten zijn hoofdzakelijk in deze karakters (het zg. ,,kanji") gedrukt. Zij hebben enorme o^\agen;AsahiShimbunenMainichiShimbun elk al meer dan 4 miljoen. Een woord in het Japans uitgesproken kan soms wei twintig verschillende betekenissen hebben: in het Japanse alfabet, ook als wij henin ons alfabet zouden weergeven (zo kan ,,shin", van het zojuist genoemde ,,shimbun", nieuwsblad, o.m. betekenen: nieuw, godheid, hart, sterven, enz). Maar elk van die betekenissen heeft een eigen Chinees karakter. Zo ziet men twee Japanse filosofen met elkaar in gesprek telkens begrippen met een vinger in hun hand uittekenen, uitproberend als het ware om welke betekenis net gaat. Wie ..Japans" zegt, zegt ..communicatie". Saamhorigheid Men kent de verhalen: Japanners wer-

275

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen