VU Magazine 1984 - pagina 44

Theoloog Jan Ridderbos: NSB verkeerd bestreden!

^Hitler won de koude oorlog' Hoe reageerden christenen, en dan vooral calvinisten, op de opkomst van hetfascisme in de jaren dertig? Valt van hun wijze van reageren iets te leren voor het heden? Met deze vragen begon drs. Jan Ridderbos, theoloog uit Nijmegen, op 17 november een lezing over,,Fascisme en religie" in het onderkomen van de Amsterdamse studentenpredikanten. De slotsom van zijn betoog: bestrijding van neo-fascistische groeperingen, van racisme en de Centrumpartij zal niet lukken door één enkel etiket (..fascisme" bij voorbeeld) te plakken op wat in wezen een ratjetoe van opvattingen, gevoelens en stromingen is. En al evenmin door een geleerde, hooggegrepen bestrijding van de fascistische ideeënwereld die zich verre houdt van de politiek van alledag. door Frits Stoffels Wat zich in de jaren dertig voordeed, weest. Later kwamen onder Mussolini was vaak veel verwarrender en veel- wel veel anti-semitische uitingen voor, duidiger dan wij nu, terugkijkend, ge- maar eerder uit opportunisme dan uit neigd zijn aan te nemen, zo betoogde de overtuiging dat een racistische leer Ridderbos: „Hét nationaai-socialisme tot het hart van het fascisme behooren dé nationaaisocialistische ideolo- de", aldus Ridderbos. gie bestonden niet. En op grond van ons onderzoek wor- Staat en ras den we wellicht evenzeer gedwongen Daarom pleit hij om te beginnen voor om van hét fascisme te zeggen dat het het duidelijk onderscheiden van fascisme en nationaai-socialisme. Ridnooit heeft bestaan''. Ridderbos gaf zijn publiek twee voor- derbos: „We zijn geneigd die zaken beelden: ,,Zo werd in 1928 het fascis- onder één noemer te brengen, maar in toïde blad ,,De Bezem"opgericht Dat wezen gaat het om twee bewegingen. blad wilde de bezem door de democra- Het fascisme zoals dat na de Eerste tie halen, maar uiteindelijk ging de Wereldoorlog in Italië ontstond, was bezem door „De Bezem" zelf: de ach- eigenlijk een katholieke restauratiebeterban van het blad splitste zich op in weging. Het behelsde een reaktionaire drie groepen die zich alle drie „De politiek die teruggreep op de middelBezem" noemden en die elkaar te eeuwse gildenmaatschappij waarin de vuur en te zwaard bestreden. En nog Rooms- Katholieke Kerk alles voor het in september 1941 kon het vóórkomen zeggen had. dat leden van de nationaal-socialisti- Al in de jaren twintig kwam men zo in sche NSNAP onder bescherming van Italië op de gedachte de bevolking in de Duitse bezetter leuzen in Den Haag te delen in corporaties, in beroepsorkalkten. Tegenstanders haalden de ganisaties. De nadruk lag op de staatsleuzen weg, en die tegenstanders wa- leer, die was het belangrijkst. Ook in Nederland trok het fascisme aanvanren NSB-ers". Die NSNAP was overigens ai even kelijk veel katholieke jongeren aan", weinig eensgezind als de Bezem- aldus Ridderbos. groep. Binnen enkele maanden na In Duitsland lag de zaak anders. Ridoprichting in 1931 moest reeds onder- derbos: ,,Daar stond niet de staatsleer scheid gemaakt worden in een maar veeleer het ras centraal. Het naNSNAP-Smit, een NSNAP-Van Water- tionaalsocialisme droomde van een restauratie van het vóór-christelijk tijdlanden een NSNAP-Van Rappard. Ook zijn we geneigd racisme en anti- perk, het tijdperk van de Germanen. semitisme als een van de wezensken- Begrippen als genade en barmhartigmerken van fascisme te zien. Maar heid waren wezensvreemd aan het ook dat gaat vaak niet op, meent Rid- Germanendom. De nadruk op het ras derbos: „Voor ons is dat nu onbegrij- leidde in Duitsland vanzelf naar het pelijk, maar jarenlang, zelfs nog in mei anti-semitisme". 1940, waren joden lid van de NSB. De Om ons beeld nog meer te verwarren, NSB had daartegen geen bezwaren. schetste Ridderbos de plaats van de in Ook het Italiaanse fascisme is vóór december 1931 opgerichte NSB. On1936 nooit werkelijk anti-semitisch ge- danks deze naam, aldus Ridderbos, 30

was de NSB op dat ogenblik veeleer fascistisch dan nationaal-socialistisch, maar nog juister zou zijn de NSB in haar eerste jaren te betitelen als fascistoïde.De NSB zelf maakte zich er in een officiële brochure met een kwinkslag vanaf: het ging niet om de naam, maarom de beginselen. Ridderbos: „Toen Seyss Inquart'm de zomer van 1940 een rapport over Mussert uitbracht, omschreef hij hem ais „een liberale nationalist met fascistische trekken "en dat was bepaald geen compliment. Dat zou wel eens de reden kunnen zijn dat Mussert nooit enige machtspositie werd toevertrouwd: men wantrouwde zijn ideologie". NSB en kerk Wilde de NSB ooit iets bereiken in Nederland, dan moest zij op een of andere wijze de kerken van het verzuilde Nederland gunstig weten te stemmen. Uitvoerig schetste Ridderbos welke pogingen Mussert en de zijnen op dit gebied ondernamen. In zijn in 1931 geschreven partijprogramma sloeg Mussert een milde toon naar de kerken aan, zo liet Ridderbos zien. Angstvallig moest gewaakt worden tegen aantasting van de godsdienstvrijheid, schreef Mussert. Nadrukkelijk probeerde hij aan te tonen dat de NSB ,,gebaseerd is op de christelijke grondbeginselen, de leer van Christus van alle eeuwen", zoals ook de afdeling Propaganda van de partij bekendmaakte. Graag beriep de NSB zich op protestantse voormannen als Groen van Prinsterer, Kuyper en Sikkel. Het geweten was vrij en daarom moest er verdraagzaamheid heersen, ook ten aanzien van de joden. De christelijke godsdienst moest, althans in het Euro-

vu-Magazine 13 (1984) 1 januari 1984

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen