VU Magazine 1985 - pagina 368

'. den, ongeveer zoals Abraham Kuyper in Nederland leek te ' gaan bewerkstelligen. ; Maar het had niet zo mogen zijn: de Amerikaanse oren ston• den wel naar godsdienst, maar niet zo erg naar het diepgraï vende en ernstige beginselprogram van Calvijn, De Cock en ! Kuyper. Mokkend hadden de Nederlanders zich daarop te; ruggetrokken uit de boze wereld en zich ingegraven in ei; gen dorpjes en stadjes met gezellig-bekende namen als • Graafschap, Noordeloos en Drenthe, waar het Nederlands, '. Gods eigen taal, welig tierde in kerk en gezin. In grotere ste'. den ging de veramerikaansing soms wat sneller. ; Een derde reden voor de gemengde gevoelens lag nog vers ; in het geheugen: de Boerenoorlog in Zuid-Afrika. Hadden • de moedige Nederlandse stamverwanten van Transvaal en '. Oranje-Vrijstaat het niet moeten opnemen tegen de gehate ; Rooineks, de Engelsen? En was het thans niet Duitsland dat _• de hooghartige Angelsaksen eindelijk een toontje lager wil• de laten zingen in de wereldpolitiek? Opmerkelijk was een '. samenzweringstheorie die in Hollands-Amerikaanse krin; gen opgeld deed: de huidige oorlog was niets anders dan ; een poging van Amerika en Engeland enerzijds en Rusland • anderzijds om Duitsland van de kaart te vegen opdat slechts ' twee machtsblokken overbleven om de wereld te bestieren: ' een Angelsaksisch en een Russisch bolwerk; een opvallende ; gedachtengang, gezien een blik op de huidige wereldkaart. ; Onder deze druk van nationalisme en oorlogsgeroep gingen • tal van minderheidsgroepen geruisloos ten onder in een '• nieuw en eensgezind Amerika. Voor het eerst ontstond er ', een wij-gevoel onder al die ex-Zweden, ex-Polen, ex-Russen ; en waar de landverhuizers al niet vandaan waren gekomen. ; In die sfeer van saamhorigheid konden de aarzelingen on• der de Hollanders niet onopgemerkt blijven. Maar dezen '. zien het donkere wolkje nog niet ; hangen en laten openlijk hun an; ti-oorlogsstemmen opklinken.

" ; ; ; • '. ; ; • i '. ; ; • '. ; ; • '. ; ; ; • '. ; ; ; • '. ; ; • '. '. \ •

I

I

n werkelijkheid heerste echter, maar wisten de Amerikanen veel, grote verdeeldheid in de gelederen. Voor- en tegenstanders onder de Hollanders gingen elkaar niet minder onbekookt te lijf. Sommige groepen Hollanders waren sterk vóór het Amerikaanse patriottisme dat de Lusitania had opgewekt en vóór een Amerikaans optreden in Duitsland, zoals Henry Geerlings in het blad The Leader. 'Een onvermijdelijk konflikt' was de titel van zijn gepeperde bijdrage aan het blad én aan de oorlogsstemming: Duitsland bleek de bron van alle kwaad, Amerika daarentegen van al het góéde op de aardbol te zijn. Jacob vander Meulen wist in hetzelfde blad eveneens van wanten. De oorlog was een strijd om "de beginselen van godsdienstige en ekonomische vrijheid zoals Jezus Christus die ons geteerd heeft", luidde zijn krasse exegese. In bolle woorden schetste hij christelijke beschaving enerzijds tegenover Duitse Kultur anderzijds. Samen op één planeet, dat moet misgaan: "In een beslissend doopritueel van bloed en dood zal God op Duitsland (...) de misdaden aan België, aan Frankrijk, aan Amerika, ja aan heel de wereld begaan, verhalen".

hun Amerikaanse droom' had Amerika een calvinistisch bolwerk moeten worden, ongeveer zoals Abraham Kuyper in Nederland leek te gaan | km bewerkstelligen

n mei van dat jaar steekt een vriend van Abraham Kuyper, ds. Van Lonkhuyzen, de lont aan. "Spelen met vuur" noemt hij zijn stukje in De Wachter, waarin hij zijn pen tekeer laat gaan tegen de Amerikaanse kijk op het Lusitania-geval. De inkt is nog niet droog of Van Lonkhuyzen onderneemt al een nieuwe aktie: in gezelschap van een ambtgenoot leurt hij door de wijken van Grand Rapids met een petitie: alle Amerikaanse wapenleveringen aan de oorlogspartijen dienen gestaakt; het Duitse standpunt verdient een betere weergave in de pers en de Lusitania-kwestie moet eerlijk en tot op de zeebodem onderzocht worden. Anderen, zoals de eveneens gereformeerde Klaas Schoolland, gaan nog verder dan Van Lonkhuyzen en schilderen de oorlog als een kapitalistische samenzwering van Amerika, dat immers de oorlog ruim baan geeft door de krijgsvoerende naties met wapens te spekken. Als straks de eigen zonen moeten sneven op het slagveld, sterven zij helemaal niet als martelaars voor een christelijke zaak, meent hij, maar als slachtoffers van de Amerikaanse vrekkigheid die slechts oog heeft voor eigen welvaart, een welvaart die zich als een bloedzuiger hecht aan de oorlogen van anderen. Maar als de Hollanders eert geestdriftig onthaal op hun ontboezemingen hadden verwacht, hebben zij toch buiten de steeds wreveliger wordende Amerikaanse waard gerekend. Vaderlandslievende Amerikanen, toch al niet behept met grote volkenkundige kennis, wrijven zich de ogen uit. Was Dutch niet hetzelfde als Deutsch? Vast wel. Wat moest dat, die geheimzinnige kerkdiensten in een onverstaanbare taal? Wat werd daar allemaal gezegd? Waarom werd daar niet, net als overal elders, gewoon Engels gesproken? Bovendien bewees de verknochtheid aan de bloeddorstige theologie van Calvijn dat de "Hollanders" niet alleen onamerikaans, maar ook nog achterlijk en gevaarlijk waren. 302

Ook uit andere oorzaken ontpopt zich in Amerika een stemming tegen al wat "buitenlands" is of daaraan vasthoudt. Bovenaan de zwarte lijst prijken de (gereformeerde) Hollanders, broederlijk samen met kommunisten uit Midden- en Oost-Europa. Als het even kan, gooien de Amerikanen, toch al niet geroemd om hun ideologisch onderscheidingsvermogen, beide soorten ook nog op één hoop. De tegenaanval zet in in Grand Rapids. In de stedelijke nieuwsbode krijgt Van Lonkhuyzen de volle laag: hij is "een wroetende vreemdeling", "een ondergraver", "een bemoeial", en als toefje op het toetje "een verspreider van wantrouwen, ontevredenheid en opstand". De Hollanders doen er goed aan hun rijen van verraders te zuiveren en de Amerikanen om Van Lonkhuyzen te verbannen. De tegenaanval slaat al snel over naar de nationale pers. De Hollanders moeten het flink ontgelden: 'Zet er maar eens een stel tegen de muur en schiet ze neer', is een oproep die alom te beluisteren valt.

Andere onderlinge aanvallen golden een bepaald type aanhangers van Kuyper. Geen wonder dat deze Kuyperianen zo pro-Duitsland waren: hun opvatting van gereformeerdendom was "militaristisch", zo niet "Pruisisch naar aard en geest". Had Abraham Kuyper, tachtig geworden, niet de felicitaties van de Duitse regering zich gretig laten aanleunen? Daarmee schaarde hij zich "onder de babymoordenaars van de Middeneuropese machten". Zijn schuld was het dat de doorsnee-nederzetting van Hollanders thans "een broedplaats van ontrouw" aan het nieuwe vaderland was geworden. Toch was het geen opzettelijk anti-Amerikanisme dat een aantal Hollanders dreef, zoals blijkt uit het geva\-Hoeksema. Deze predikant had zelfs het Engels ingevoerd in zijn kerkdiensten, had Duitsland al in 1914 veroordeeld, meende zelfs dat Amerika een rechtvaardige oorlog voerde, maar toen hem in februari 1918 gevraagd werd om, net als overal elders, de kerk tijdens de dienst met Amerikaanse vlaggen te bedekken, knapte er iets bij hem, omdat hij meende dat 'Amerika' niet eender was aan de wereldwijde christelijke kerk en op het zuiver onderscheiden van het een en het ander aandrong; kortom, Hoeksema weigerde. Woeste reakties volgden, zoals in de gezaghebbende Michigan Tradesman. Een dominee die zulks weigerde, moest wel een "bolsjewiek"z\\n. Hoeksema was "regelrecht" beïnvloed door "pro-Duitse propaganda". Wist Hoeksema wel

VU-magazine, 14e jaargang nr, 8,

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen