VU Magazine 1985 - pagina 458

lijke kennis, zedelijke verantwoordelijkheid, geloofsovertuiging, wereldbeschouwing, kortom, zaken die eigenlijk wel moesten meespelen, maar die in de vaktechnische opleidingen vaak helemaal verdwenen zijn."

overspoelen met hun communicatiesatelieten en hun technische snufjes, dan kun je je afvragen: is dat nou 'waar'? Is dat eigenlijk niet heel 'onbetrouwbaar', komt hier niet de aap uit de mouw?"

U

beantwoordt mijn vraag in feite dus n uw oratie — uitgesproken in '63 bij gebevestigend: wetenschap kan heel 'onlegenheid van uw intree als VU-hoogle- betrouwbaar' zijn; de 'ware wijnstok' raar — vergeleek u de wetenschap, met de draagt niet zelden ook oneetbaar zure 'ware wijnstok', waarin waarheid en recht- vruchten. Ligt de oorzaak daarvan niet vaardigheid zouden samenvloeien. In de voor een belangrijk deel in de autonomie slotalinea van die rede achtte u het "telkens waarmee de wetenschap zich verder ontweer een vreugde" om, "temidden van in- wikkelt, ongevoelig en ongrijpbaar voor spanningen en teleurstellingen", "ten aan- welke maatschappelijke beïnvloeding of bijzien van de wetenschappelijke waarheid sturing dan ook? van gerechtvaardigde verwachtingen (te) Wetenschap: heil of onheil?, zo zou de mogen spreken." Is die vreugde in de loop vraag in ongenuanceerde vorm kunnen luivan de afgelopen twee decennia niet wat den. bekoeld? Zwak uitgedrukt: wetenschap "Het is vooral in toenemende mate een wordt niet langer door iedereen en zonder probleem geworden, wat er nou achter die voorbehoud als een 'weldaad', danwei een wetenschap zit. Wat maakt dat wetenschap tot onheil wordt?! Ik denk, als we terugkij'ware wijnstok' gezien. "Met die 'rechtvaardigheid' doelde ik niet ken, dat dan evident is dat de wetenschap direct op zoiets als 'sociale gerechtigheid', ontegenzeggelijk heilzame zaken kan die vooral in de periode daarna — eind zes- voortbrengen: de pijn kan verlichten, de artig, begin zeventig — zo'n geweldige na- beid kan vergemakkelijken, conflicten kan druk kreeg. Ik had een meer theoretisch oogmerk. Ik bedoelde dit: de moeilijkheid met wetenschap is dat, wanneer wij over waarheid praten, we dat in een veel te enge zin doen. Als ik zeg: 'twee plus twee is vier, dat is waar', dan bedoel ik met 'waar' iets anders dan dat ik zeg: 'het is vandaag mooi weer'. Dat is een ander soort waarheid. Van wetenschappelijke waarheid is sprake als alle regels zijn geëerbiedigd. Het waarheidsgehalte van zo'n alledaagse uitspraak over het weer omvat veel meer. Zo kwam ik ertoe om minstens drie soorten waarheid te onderscheiden: de abstracte waarheid van 'twee plus twee is vier', de waarheid waarin je iets constateert — zoals voorkomen, mogelijk zelfs het gevaar van in empirische wetenschappen, waarin je oorlog kan verminderen. 'waarneemt' of iets wel of niet zo is — en de Ik zou dus zeker de wetenschap niet de waarheid van de praktische toepassing van schuld willen geven. Maar wat verklaart de wetenschappen. Het laatste waarheids- dan dat wetenschap vaak zo autonoom begrip is veel ruimer dan het eerste. De wordt, de mens van de werkelijkheid verdrie begrippen komen echter weer samen vreemdt, een eigen léven gaat leiden, als ik in een nog ruimer waarheidsbegrip — en uw vraag tenminste zo mag interpreteren? dat zit dan ook in de gedachte van de 'ware Dat dit zo is zien we bij voorbeeld heel duiwijnstok' —, dat ik dan graag vertaal met delijk in de medische wetenschap. Daar zie 'betrouwbaarheid'. je sterk technologisch bepaalde ontwikkeEen ware wijnstok is een wijnstok die be- lingen waardoor men steeds vernuftiger, trouwbaar is en in de herfst daadwerkelijk maar ook steeds kostbaarder ingrepen gaat druiven oplevert. Een 'ware' of 'betrouwba- doen. Niemand wil bij de ander achterblijre' wetenschap is een wetenschap waarvan ven. Op die manier kan de wetenschap zomen mag verwachten dat deze te eniger wel de wetenschappers als de samenleving tijd vrucht zal dragen. Je stapt met het ui- schade berokkenen. Het lijkt soms wel of ten van die 'gerechtvaardige verwachting' via de massamedia en de reclame de hele in feite buiten de wetenschappelijke taal: je samenleving op dat punt gehersenspoeld vraagt je van buitenaf af of die wetenschap wordt. betrouwbaar is. Wat zit daarachter? Een hele moeilijke Vanuit die vraag heb ik me daarna sterk vraag. Ik meen dat het antwoord gezocht beziggehouden met het functioneren van moet worden in de richting van: Welk soort de wetenschap in de westerse cultuur. En denken zit erachter? Dat is dan het type als dan die wetenschappen de hele wereld denken dat wij gewend zijn 'verstandelijk'

I

9'^Tanuü een centrale V plaats zou de filosofie zich bemoeien met de samenhang der wetenschappen. In de praktijk is er van die bundelende werking uiteindelijk weinig terechtgekomen.'

374

of 'rationeel' te noemen. Dat denken is een typisch produkt van onze westerse cultuur. De vraag is nu of die rationaliteit niet zodanig autonoom is geworden, dat het ratione- ' Ie denken zich heeft losgemaakt van de mens die erachter staat. Daarmee zou dat eigenmachtige rationele denken in feite zijn geworden tot een 'verschraalde' rationaliteit. Is dat juist? Zelf vind ik die vraag niet moeilijk te beantwoorden: de westerse rationaliteit is naar mijn mening te zelfstandig, te eigenmachtig geworden, heeft als het ware een scherm geplaatst tussen ons en de werkelijkheid. Veel moeilijker is het antwoord te geven op de vraag hoe het dan wèl moet zijn! Wat je dan wèl onder rationaliteit zou moeten verstaan! Als ik dan zo om me heen kijk, in de wereld van filosofie en wetenschap, dan is daarover een enorme discussie aan de gang. En de tendens is nu om het woord 'verstandelijk' — liever gezegd: 'rationaliteit' — in een veel ruimere betekenis op te vatten. Een voorbeeld: iemand in een heel andere cultuur, die geen agrarische opleiding heeft genoten, en die op een traditionele manier het land bewerkt, kan terdege heel rationeel bezig zijn, óók al kan hij niet precies vertellen waarom hij het zó doet en niet anders. Toch kan zijn methode uiteindelijk wel veel 'verstandiger' zijn dan de manier waarop wij, met onze rationele, technische en chemische middelen met de natuur omgaan. Het gaat bij die discussie dus om vormen van rationaliteit die minder expliciet, minder uitgesproken zijn, en die wat meer ingebed liggen in de totale persoon. Daardoor ontstaat meer innerlijke samenhang — een betere verhouding tot de natuur en met de samenleving — die nogal contrasteert met eigentijdse, westerse verschijnselen als vervreemding, vereenzaming en stress."

V

oor een deel betekent dat alles het fiasco van de Verlichting, verklaart prof. Van Peursen desgevraagd, al moeten we de wortels van de westerse rationaliteit ook in de oudheid en in bij voorbeeld de Reformatie zoeken. "Want wat was die Verlichting?", vraagt Van Peursen zichzelf af, op een toon die de doorgewinterde docent doet vermoeden. "De Verlichting was de ontdekking van de rede en de zelfstandigheid van die rede — op zichzelf allemaal niet zo gek. Men wilde af van tradioneel gezag en alleen gezag toekennen aan wat men zelf kon beredeneren. Ik denk dat dat nog steeds een groot goed is: niet klakkeloos aannemen wat autoriteit en traditie voorschrijven en in gesprek, in onderlinge communicatie, tot de overtuiging raken dat iets zo moet zijn en niet anders. Dat is dus óók zo gek niet. Maar die rede werd volledig verzelfstan-

VU-MAGAZINE — NOVEMBER '85

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen