VU Magazine 1986 - pagina 116

systeemtheoretische benadering van de werkelijkheid wat toch een typisch westers-rationeel instrument is om de natuur te benaderen. In ieder geval mis ik hierin het spirituele element dat de charme vormt van De Tao van fysica. Zo wilde Capra in dit eerste boek van hem laten zien dat er een harmonie bestaat tussen de geest van oosterse wijsheid en die van westerse wetenschap: "het is een poging om aannemelijk te maken, dat de moderne fysica veel meer inhoudt dan de technologie die eruit voortkomt, en dat de weg — of Tao — van de fysica een pad met een hart kan zijn, een weg naar geestelijke kennis en zelfverwerkelijking." Ik geloof dat Capra in deze poging wel geslaagd is gezien de belangstelling die sinds het verschijnen van De Tao van Fysica is ontstaan voor een ontmoeting tussen natuurwetenschap en mystiek. Toch moeten we niet vergeten dat Capra voortdurend over zijn eigen ervaring met de natuurkunde spreekt. Een ander theoretisch fysicus kan hetzelfde vakgebied heel anders ondergaan. Zo constateerde Erwin Schrödinger, een van de grondleggers van de quantumfysica, dat de natuurwetenschap "al onze ervaring in een wonderbaarlijk systematische ordening brengt Maar het hult zich in een dodelijk stilzwijgen over alles dat ons werkelijk vertrouwd is, dat ons werkelijk iets betekent Het vertelt ons geen woord over rood en blauw, bitter en zoet, lichamelijke pijn en lichamelijke lust; het weet niets van mooi en lelijk, goed en slecht, niets van God en eeuwigheid." En de theoretisch fysicus Wolfgang Pauli had evenzo zijn twijfels bij de weg van de fysica. Hij beoefende zijn vakgebied hartstochtelijk maar met bedenkingen: "De zichtbare werkingen van de abstracte werkelijkheid van de natuurkunde zijn zo concreet als atoomexplosies en geenszins noodzakelijkerwijs goed, maar bij gelegenheid het extreme tegendeel ervan."

I Tjing In zijn speurtocht naar een ecologische, holistische en feministische visie is Capra duidelijk onder de indruk geraakt van het drieduizend jaar oude Chinese Boek der Veranderingen of ƒ Tjing dat door de sinoloog Richard Wilhelm toegankelijk is gemaakt voor het westen. Het Boek der Veranderingen geldt als een Confucianistisch meesterwerk en vormt een orakelboek van ongewoon gehalte. Zo bevat het niet alleen een ongelooflijke rijkdom aan karakteriseringen van situaties die zich in het dagelijks leven kunnen voordoen. Aan al deze situtieschetsen zijn ook nog raadgevingen toegevoegd afkomstig uit de oude Chinese ethiek. Hierdoor is volgens Richard Wilhelm uit het waarzegboek een wijsheidsboek ontstaan. Hierop aansluitend merkt Fritjof Capra in De Tao van Fysica op dat het gebruik van de / Tjing als bron van wijsheid veel belangrijker is dan het gebruik als orakel. Het is een enigszins merkwaardige opvatting omdat de hele structuur van het boek erop gericht is als orakelboek te dienen. Zo treffen we in de I Tjing zogeheten hexagrammen aan, wiskundige figuren die uit zes lijnelementen bestaan. Ieder van deze lijnelementen kan het lichte, mannelijke, scheppende yang voorstellen of het donkere, vrouwelijke, ontvangende yin. Bovendien kan een lijnelement oud of jong zijn. Als het oud is, slaat het om in het tegengestelde jonge lijnelement: het oude yang in het jonge yin en het oude yin in het jonge yang. Daar datgene dat nu eens het donkere en dan weer het lichte laat verschijnen het Tao is, zou je deze dynamiek de fysica van het Tao kunnen noemen. Door deze wiskundige structuur is het eenvoudig het Boek der Veranderingen te raadplegen. Je gooit drie identieke munten op. Daar die op vier verschillende manieren kunnen vallen, kun je het resultaat van de worp identificeren met yin of met yang, oud of jong. Dit is je eerste lijnelement. 106

Door deze procedure nog vijf keer te herhalen, bouw je een hexagram op dat wegens zijn innerlijke dynamiek omslaat in een tweede hexagram. De kunst is nu om de uitgebreide commentaren bij de twee hexagrammen te betrekken op de levenssituatie waarin je je bevindt.

Het Keerpunt Het Boek der Veranderingen is een goed voorbeeld van wat in onze westerse cultuur ontbreekt. Het geeft een samenhangende visie op de relatie van de mens tot zijn omgeving, gebaseerd op het concept van Tao dat door Wilhelm elders vertaald is met Zin. Deze vertaling heeft Wilhelm ontleend aan de passage in Goethe's tragedie Faust waarin de door diepe depressies geplaagde kamergeleerde de beginregel uit het Griekse evangelie van Johannes in zijn geliefde moedertaal probeert om te zetten. Een van zijn pogingen luidt: "In den beginne was de Zin." De interesse voor het zinsaspect van de werkelijkheid staat op gespannen voet met ideologieën die hun eigen stempel op de werkelijkheid willen drukken. Daarom stopte de Japanse regering met het raadplegen van de / Tjing toen zij besloot Zuidoost-Azië onder de voet te lopen. De regering besefte waarschijnlijk dat het Boek der Veranderingen een dergelijk agressieve expansiepolitiek fel zou veroordelen. Ook het historisch of dialektisch materialisme verdraagt zich niet met de basisfilosofie van de / Tjing. Zo begint Fritjof Capra in zijn tweede boek Het Keerpunt met het leveren van kritiek op de nadruk die het marxisme legt op de politieke strijd. Conflict en strijd hebben in het verleden belangrijke sociale vooruitgang gebracht, maar dit betekent niet volgens Capra dat zij de bron vormen van de dynamiek van verandering: "Daarom geloof ik, daarbij eerder de filosofie van de / Tjing volgend dan de Marxistische visie, dat conflict zoveel mogelijk vermeden zou moeten worden in tijden van sociale overgang." Vanuit dit standpunt komt Capra er toe zijn hoop op een nieuwe cultuur te baseren op een van de hexagrammen van de ƒ Tjing, namelijk no. 24, de Terugkeer of het Keerpunt. Het commentaar van Richard Wilhelm bij dit hexagram luidt: "Na een tijd van verval komt het keerpunt. Het sterke licht dat voorheen was verjaagd, keert terug. Er is beweging (...). De beweging is echter nog maar in het allereerste begin. Daarom moet men haar door rust versterken, opdat ze niet verloopt door voortijdig gebruik (...). De terugkeer van de gezondheid na een ziekte, het terugkerend wederzijds begrip na een vervreemding: alles moet in het eerste begin met tederheid behandeld en ontzien worden, opdat de terugkeer bloesem draagt." Dit hexagram verbeeldt de winter-zonnewende. De terugkeer van het licht vormt een natuurlijk proces: "Daarom behoeft men niets kunstmatigs te overhaasten. Alles komt vanzelf als het de tijd ervoor is. Dat is de zin van hemel en aarde. " Zo zal ook de nieuwe cultuur, die onze wereld uit haar economische crisis, haar milieu-crisis, haar bewapeningscrisis en haar crisis in de gezondheidszorg moet leiden, vanzelf opkomen. Het kan niet duister blijven. Sterker nog, het keerpunt is al bereikt volgens Capra: de verschillende sociale bewegingen uit de jaren zestig en zeventig zullen onze samenleving een nieuw gezicht geven. De fragmentatie van onze samenleving en onze psyche in elkaar bestrijdende sectoren heeft haar tragisch hoogtepunt al bereikt. Wij zijn op de goede weg, de weg naar heelheid.

Wereldraad van Kerken Capra wijdt de wereldomvattende crisis die we moeten zien op te lossen aan het feit dat grote delen van onze samenleving nog beheerst worden door de mechanistische beschouwingswijze van Isaac Newton en René Descartes. Misschien is dit wat te veel eer voor de klassieke natuurkunVU-MAGAZINE — MAART 1986

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen