VU Magazine 1988 - pagina 158

KOOS NEUVEL

Kafka versus de onbegrensde macht De aanduiding 'Kafkaiaans' is bijna een huishoudwoord geworden: ieder weet dat daarmee een onontwarbare bureaucratie en totale vervreemding worden bedoeld. Maar wat bedoelde de Tsjechische schrijver Franz Kafka met zijn werk? Of is zelfs die vraag al onjuist? Iemand moet Jozef K. belasterd heb- de lezer geen enkel houvast voor een ben, want zonder dat hij iets kwaads interpretatie: telkens wanneer je gedaan had, werd hij op een ochtend denkt te weten hoe de vork in de gearresteerd. Hoeveel mensen zullen steel zit wordt in een volgende pasdeze beroemde literaire beginregel sage de zaak weer in een heel ander niet uit het hoofd kennen? Bij Kaf- daglicht geplaatst. Kafka's verhalen ka geen omzichtige inleiding waarin wemelen van de dubbelzinnigheden hij de lezer langzaam voorbereidt op en paradoxen, altijd is alles anders de aanstaande arrestatie, nee, hij dan het lijkt. valt onmiddellijk met de deur in ledere lezer van Kafka's werk zal huis. Die ene gebeurtenis brengt een zich daarom wel eens de vraag gereeks andere gebeurtenissen aan het steld hebben: wat wil de schrijver nu rollen, Jozef K. zoekt zijn weg in eigenlijk zeggen? Kafka's werk en een justitieel labyrint. Maar aan het zijn leven hebben dan ook een gieinde van het boek weet de lezer nog gantische interpretatie-machine gealtijd niet wie hem belasterd heeft en genereerd; de secundaire literatuur wat voor kwaad hij mogelijk gedaan is niet op een paar boekenplankjes zou kunnen hebben. Wel wordt Jo- te verzamelen. Van oudsher waren zef K. ter dood gebracht. veel van die interpretaties theoloEr bestaan weinig raadselachtiger gisch van aard. Max Brod, vriend en oeuvres dan dat van de uit Praag af- biograaf van Kafka, zag in diens komstige Duitstalige jood Franz werk een poging van de mens om Kafka (1883-1924). Dat het raadsel- God te zoeken; Het Slot zou in de achtig is wil niet zeggen dat het gelijknamige roman staan voor het moeilijk te lezen valt; iedere in- Goddelijke en in zijn zoektocht naar gewikkelde literaire constructie ont- het Goddelijke zou K. gehinderd breekt bij hem. En toch laat zijn worden door allerlei tusseninstanwerk zich niet vatten. Kafka biedt ties, dat wil zeggen door onbetrouw24

bare en omkoopbare ambtenaren. In de meer profane, existentialistische interpretaties ziet men in K. de mens die zijn weg zoekt in een absurde wereld. Andere onderzoekers tuurden naar de ziel van de schrijver en meenden daarin de sleutel tot zijn werk te vinden. Zij ontdekten dat Kafka in ernstig conflict met zijn vader had geleefd; iedere rechtgeaarde psychoanalyticus denkt in zo'n geval aan het Oedipus-complex. De Franse Kafka-vertaalster Marthe Robert zegt over zulke interpretaties dat zij zoeken naar iets wat Kafka had willen zeggen maar niet gezegd heeft; hierdoor wordt men volgens haar blind voor de woorden die hij wel, zwart op wit heeft geschreven. Deze kritiek kan als kenmerkend worden opgevat voor degenen die in Proces-verbaal van Franz Kafka, een poging tot interpretatie doen. Behalve van Marthe Robert bevat het boek essays van Walter Benjamin, Theodor Adorno, Maurice Blanchot en Jean Starobinski. Deze auteurs hebben gemeenschappelijk dat ze een symbolische interpretatie van Kafka afwijzen. Adorno schrijft kortweg: "Alles woordelijk nemen, niets van bovenaf door begrippen toedekken." En even verder: "wil men niet iedere grond onder de voeten verliezen, dan moet men er aan vasthouden dat aan het begin van Der Prozess staat dat iemand Jozef K. belasterd moet hebben, 'want zonder dat hij iets kwaads gedaan had, werd hij op een ochtend gearresteerd.' " Voor deze auteurs bestaat er niet zoiets als 'de juiste interpretatie' van Kafka, waarvoor de puzzelstukjes alleen maar op de goede plaats gelegd hoeven te worden. Het werk van Kafka letterlijk nemen betekent voor hen ook alle dubbelzinnigheden en paradoxen serieus nemen. Ze willen wel degelijk toegang tot het werk verschaffen, alleen niet door het raadsel van een kant en klare oplossing te voorzien maar eerder door te demonstreren op welke manier het raadsel is opgebouwd.

H

et is onmogelijk om uit te leggen wat het werk van Kafka precies betekent, maar wel kan er iets gezegd worden over datgene waar Kafka op reageert. Adorno stelt dat het meeste in zijn werk een reactie is op onVU-MAGAZINE—APRIL ig

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen