VU Magazine 1990 - pagina 187

Heel anders dan in de sterrenkunde bestaat er in de deeltjesfysica nog altijd wedijver. Nieuwsgierigheid gaat er hand in hand met prestigezucht en de behoefte elkaar vliegen af te vangen. Als de één een instrument bouwt, wil de ander een groter. Dit jaar nog beginnen in Texas de voorbereidingen voor de super-versneller, weer drie keer groter. In deze tak van wetenschap wordt aan het bevredigen van de nieuwsgierigheid dag en nacht gewerkt. Wie midden in de nacht het terrein van het Europese onderzoekscentrum CERN betreedt, treft daar de onwezenlijke bedrijvigheid van een nachtelijke luchthaven. Felle lampen werpen licht over gevulde parkeerplaatsen en in rumoerige gebouwen lossen avond- en nachtploegen elkaar af. De experimenten leveren naar alle waarschijnlijkheid geen praktische toepassingen maar alleen fundamentele kennis. Toch lijkt de tijd er schaars te zijn. Waarom bouwen natuurkundigen hun versnellers in onderiïnge competitie? Waarom werken onderzoekers in drie-ploegendiensten? Waarom die ongedurige wedijver, terwijl geen ultimatum dat noodzaakt?

ring met elkaar in botsing gebracht om de brokstukken van dat microscopische geweld te bestuderen. Daarbij ging het afgelopen jaar de belangstelling vooral uit naar het zogenaamde Z-deeltje, een belangrijk stukje van de elementaire legpuzzel. De sleutelpositie die het deeltje inneemt in de fundamentele natuurkundige theorie verklaart de belangstelhng. De massa en levensduur van Z hebben voor de theorie

derzoekers hadden hun hoop gevestigd op de nieuwe LEP-versneller die volgens schema rond de zomer in bedrijf zou komen, om de Z-deeltjes vanaf dat moment in grote aantallen te produceren. Onder de tijdsdruk van deze wedren wisten de Europeanen de LEP tegen verwachtingen in op tijd gereed te krijgen en produceerden ze in weinig tijd meer Z-deeltjes dan de Amerikanen hadden kunnen verzamelen. Op het mo-

V

anaf de weg wekt CERN de indruk van een buitenissige aardappelmeelfabriek. Het elan van het Europese onderzoekscentrum zit hem zeker niet in de grauwe bunkerachtige gebouwen die het beeld voor de buitenwereld bepalen. Door hoge hekken omgeven ligt CERN er vijandig bij. En ook wat onhandig, precies op de FransZwitserse grens. Het centrum beschikt wel over een eigen grensovergang maar de beambten zijn er weinig coulant. Als je verzuimt de formulieren goed in te vullen, moet je bij terugkomst op het Zwitserse deel van het terrein invoerrechten betalen over het bedrijfsmaterieel. Europees is de hgging van CERN natuurlijk wel: de zevenentwintig kilometer lange cirkelvormige tunnel van de nieuwe deeltjesversneller LEP doorsnijdt de EG-grens maar Hefst vier keer. Hij cirkelt op een diepte van veertig tot honderdvijftig meter onder een aantal dorpjes door. Hier en daar steekt een experimenteerhal uit de grond. Op die plaatsen worden de deeltjes in de VU-MAGAZINE—MEI 1990

Licht aan het einde van de tunnel. In 1986 was de aanleg bijna voltooid. Foto CERN

verstrekkende gevolgen. Zo vertelt zijn levensduur iets over het aantal verschillende deeltjes dat er in de natuur bestaat. Met de nu bekende deeltjes is onze kennis van de elementaire natuur compleet. Dat was de verrassende conclusie die fysici uit het Amerikaanse Stanford op 12 oktober 1989 wereldkundig maakten. De bekendmaking veroorzaakte een flinke rel, omdat CERN-onderzoekers de eer direct voor zich opeisten. Het conflict volgde op een koortsachtige wedloop tussen de twee om als eerste voldoende Z-deeltjes te hebben verzameld om de conclusie te kunnen trekken. De deeltjesversneller in Stanford produceerde deze deeltjes al enige maanden, zij het in kleine aantallen. De Europese on-

ment dat de Stanford-onderzoekers hun haastige conclusies als eerste wereldkundig maakten, om hun verlies daarmee alsnog in winst om te zetten, hadden de CERN collega's al vier maal zoveel Z. Toch moeten zij de eer nu delen.

V

oor CERN was de aardigheid er daarmee behoorlijk van af. De woede liep hoog op en wilde zelfs niet betijen nadat het noodlot de versneller in Stanford trof. De Californische oktoberaardbeving ontwrichtte het instrument, gebouwd op de San-Andreasbreuklijn, krap vijf dagen na de publicitaire overval. Volgens plan leverde CERN nog voor de jaarwisseling honderdduizend' Z-deeltjes. De tienmiljoen Z-deeltjes 9

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen