VU Magazine 1990 - pagina 16

Beversluis (links met hond) in gezelschap van de letterkundige J.A. Rispens en zijn eerste echtgenote, Nellie Schuitemaker: querulant.

ze buiten de contekst van hun tijd en referentiekaders. Anders dan alleen op een handvol geestelijk gestoorde booswichten, oefende het nationaal-socialisme wel degelijk ook aantrekkingskracht uit op overigens normale, volwaardige landgenoten. Het was een politieke stroming die wortelde en gedijde in het geestelijke, culturele en sociaaleconomische klimaat van de jaren dertig. Daaraan voorbijgaan getuigt niet alleen van een schrijnend gebrek aan historisch besef, maar beneemt tevens het zicht op de risico's van een herhaling. (Hoe komt - ik roep maar wat - anno 1990 iemand als Janmaat aan zijn zetel in het parlement?)

L

eerzamer nog dan de veranderingen die zich in de geest en het werk van Beversluis maar evenzeer in die van Eekhout voltrokken, zijn de constanten die vóór en tijdens de Tweede Wereldoorlog - daarin zijn aan te wijzen. Constanten die als ruggegraat hebben gediend van de heersende maatschappelijke geestesgesteldheid in het interbellum: nationalisme, antiintellectualisme, een onvoorwaardelijke gemeenschapszin en een zeer virulent, bijpassend anti-individualisme. Het zijn niet toevalhg ook de kenmerkende elementen die - sterk uitvergroot - in het nationaal-sociahstische actieprogram te vinden waren. Hoe wisselvallig, objectief gezien, Beversluis' politieke instelling ook geweest mag zijn: hij bleef, ook als

Beversluis bleef hoe dan ook de anti-intellectuele querulant die altoos tégen het establishment zou blijven kiezen. aanhanger van de meest uiteenlopende politieke 'ismen', de anti-intellectuele querulant die altoos tégen het establishment zou blijven kiezen; de volkse dichter bovendien, die, door gemeenschapszin gedreven, thematisch steeds een zinnelijke voorkeur voor zaaiende Zeeuwsche boeren en barende, breedgebouwde boerinnen aan de dag bleef leggen. 14

Deze voorkeur deelde hij als dichter van zijn tijd overigens met tal van anderen, of ze nu in socialistische, rooms-katholieke of in protestantschristelijke kring opereerden. Niet voor niets doopten jong-katholieke letterkundigen hun tijdschrift 'De Gemeenschap'. Niet voor niets geraakte uitgerekend dit blad eind jaren dertig in het vaarwater van het Italiaans georiënteerde fascisme. En niets voor niets bleken, toen het erop aan kwam, enkele fervente anti-individualisten uit het protestantse letterkundige kamp over te weinig weerstand tegen de nationaal-socialistiche virusziekte te beschikken.

J

schouwde Eekhout onomwonden als de meest talentvolle auteur uit het protestantse kamp. Het is pijnlijk voor de protestants-christelijke letterkunde, maar tegelijk vooral ook treffend, dat juist Van Ham - de onbetwiste voorman van deze literaire beweging - in oorlogstijd meteen de zijde van de bezetter koos. Niet onder druk, noch uit frustratie, maar uit volle overtuiging liet hij zich door de bezetter kronen tot opperhoofd van de letterkundige afdeling van de Kultuurkamer; een functie waarin hij bepalen moest wie publiceren mocht en wie (Joodse schrijvers en andere niet bij de Kultuurkamer aangesloten auteurs) niet. Of de kwahteiten van Eekhouts poëzie en proza Van Hams oordeel daarover wettigen, is twijfelachtig. Feit is wel dat Eekhout nimmer de erkenning kreeg die Van Ham hem - en hij zichzelf - vond toekomen; tenauwernood in eigen kring, en al helemaal niet daarbuiten. En dat heeft de dichter zodanig gestoken, dat Venema's constatering ten dele gerechtvaardigd is: Eekhouts bekering tot het nationaal-socialisme berustte in niet geringe mate op rancune hieromtrent. In de nieuwe orde zag hij de niet te missen kans zichzelf op een voetstuk te laten plaatsen als de volksdichter die hij toch al dacht te zijn.

an H. Eekhout behoort zeker tot deze laatsten. Ruim voor het zover was bleek hij, blijkens zijn thematiek in poëzie en proza, al ruimschoots voorbeschikt voor het door de nazi's gepropageerde 'bloed-en-bodemdenken'. Eekhout (1900 -1978) - Zeeuwsvlaming van geboorte en als protestant een eenling in zijn streek van herkomst - is de auteur van een groot aantal boeken die we inmiddels 'streekroman' zijn gaan noemen, en het prototype van de miskende dichter. Sinds halverwege de jaren twintig publiceerde hij met grote regelmaat in het protestants-christelijke literaire tijdschrift 'Opwaartsche Wegen'; hetzelfde maandblad waarvan ook Martien Beversluis enige tijd medeesondanks vormt rancune, werker was. ook in het geval Eekhout, niet het héle verhaal. De Eindredacteur, stimulator en organisator van dit blad. Jan van Ham, be- ideologische verwantschap tussen

D

VU-MAGAZINE—JANUARI 1990

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen