VU Magazine 1993 - pagina 226

Corien van Zweden

Bij middeleeuwse kerkgebouwen blijkt na restauratie vaak weinig meer over van de oorspronkelijke staat. Herstel vond niet plaats in oude, maar in nieuw^e luister. Op pad m e t een kunsthistorica die de geschiedvervalsingen zo kan aanwijzen.

TUSSEN RESTAUREREN IN STUL EN GESCHIEDVERVA tM

Als je om deze hoek kijkt, kun je hem al zien liggen." We lopen door de dorpsstraat van Meerssen. In de grijze ochtend rijst een voor dit kleine dorp onproportioneel grote kerk op: de St. Bartholomcus. "Ik heb hem een hele tijd niet gezien," ze-gt Ineke Pey en gaat wat sneller lopen. De St. Bartholomcus in Meerssen bij Maastricht is een van de vijf kerken waaraan Ineke Pey (50) in haar dissertatie over de restauratie van middeleeuwse kerkgebouwen een casestudy wijdt. Een voorbeeld van herscheppingen in de neogotiek. "Meerssen was mijn eerste studieobject", vertelt ze, en voegt er aan tcje dat veel potentiële studie-objecten haar ontvallen zijn. "Behalve de grote gerestaureerde kerken zijn veel middeleeuwse dorpskerken gesloopt. Aan het begin van de vorige eeuw stonden in de bisdommen Den Bosch, Breda en Roermond nog zo'n driehonderd middeleeuwse kerken overeind. Ga je nu kijken, dan blijkt er heel wat veranderd: in de jaren tot aan de Tweede Wereldoorlog is de helft onder de sloophamer gevallen." Achterin Pey's lijvige dissertatie zit een uitklapbaar kaartje van de zuide-

lijke provincies. De gesloopte kerken zijn met zwart ingekleurd; wat in 1940 nog overeind stond heeft Pey wit gelaten of gearceerd. "Ik ben op een keer begonnen uit gekleurd karton kleine kerkjes te knippen. ALs je die op een landkaart plakt, zie je pas wat er gebeurd is." Zv/arte kerkjes domineren de kaart. Harmonica's "Na een restauratie spreken mensen graag van herstel in oude luister, maar daar i.s geen sprake van," aldus Ineke Pey over de middeleeuwse kerken. Wat aan de sloophamer ontsnapte, werd zo ingrijpend gCTCstaureerd dat van het middeleeuwse karakter weinig overbleef. Aangebouwde zijbeuken, dwars vergrotingen, gotisch aandoende ornamenten - het ziet er gaaf en in onze ogen middeleeuws uit. "Het is allemaal nieuw", zegt Pey. "Herstel in nieuwe luister, dat hebben veel architecten nagestreefd. Het gebouw moest vooral weer gaaf en mooi worden. Men wilde wel een middeleeuwse uitstraling, maar het ging niet om het behoud van het authentieke." Ze heeft zich in haar onderzoek beperkt tot de kerken die aan het begin

£en aan de katholieken teruggegeven kerk v-/errj nogal eenj onmidaelfijk gesloopt. In andere gevallen begon men met verbouwing of vergroting. En dat ging tamelijk rigoureus... Op de foto de St. Cathrien te Den Bosch tijden: de afbraak van het schip in 1916.

van de vorige eeuw katholiek waren. "Na 1796 werden de bestaande kerkgebouwen, die sinds de Reformatie veelal in hervormde handen waren, opnieuw onder de gezindten vcTdeeld. Een groot aantal kerken in de zuidelijke provincies werd in die jaren aan de katholieken teruggegeven." In gevallen waarin beide gezindten aanspraak maakten op het gebouw, stelde men soms een simultaneum in: hervormden en katholieken moesten de kerk samen delen. "Daar

zijn verschillende voorbeelden van, In f luist gaf men het simultaneum vorm door midden in de kerk een scheidingsmuur te bouwen. In de kerk van Meerssen had men een tijdschema. Toch werd dit simultaneum vaak een bron van ruzie en pesterijen over en weer." Een aan de katholieken teruggegeven kcTk werd nogal eens onmiddellijk gesloopt, fn andere gevallen begon men met verbouwing of vergroting. En dat ging tamelijk rigoureus. De oude kerken werden "behandeld als bouwdozen, uitgetrokken als harmonica's, als was het geheel gelijk aan de som der delen, die eindeloos kunnen worden aangevuld, opgeteld en herschikt", schrijft Pey. 'Herstel in nieuwe luister' lijkt dan ook de juiste naam voor het proef-

schrift. Pey spreekt van de "creatieve" negentiende-eeuwse restauraties, waarbij vaak zelfs de bouwvolumes van de kerk veranderd werden, en de gotische versierselen verzinsels waren. "De paradox van de monumentenzorg is dat deze neogotische negentiende-eeuwse produkten in onze dagen op hun beurt zelf weer waardering en bescherming verdienen." Chemisch

analiste

Tegenover de St, Bartholomcus ligt C^afc Modern. "Een toepasselijke naam," zegt Ineke Pey, die een tafeltje zoekt met zicht op 'haar' kerk. We praten over de achtergronden van haar belangstelling voor kunstgeschiedenis.

Van huis uit chemisch analiste verdiepte Pey zich voor het eerst serieus in kunstgeschiedenis, toen ze een tekenopleiding ging volgen. Ze had altijd al van tekenen en schilderen gehouden en wilde nu een onderwijsbevoegdheid halen. "Het lag aan de docent voor kunstgeschiedenis. Die was zo inspirerend. Van onze klas zijn er drie mensen overgestapt naar de universiteit om kunstgeschiedenis te gaan studeren." Ineke Pey begon haar studie in 1977 aan de letteren^ulteit in Nijmegen. Haar analistenopleiding kwam haar goed van pas. "Ik studeerde af op een onderzoek naar negentiendeeeuwse schilderspigmcnten. Daarvoor maakte ik niet alleen ccn kunsthistorische, maar ook een chemische analyse." Mfli^ü

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen