VU Magazine 1994 - pagina 257

1^5*"

Pieter Zuidema en Corien van Zweden

XYLOTHEEK: EEN VERZAMELING BOMEN IN BOEKVORM

Wat tw^ee eeuwen geleden een hobby voor de betere standen Avas, is nu een curiosum: het aanleggen van een bomenbibliotheek w^aarin de plantedelen, de botanische beschrijvingen en de medische eigenschappen van uiteenlopende b o o m s o o r t e n in boekvorm zijn samengebracht. Nederland telt drie grotere xylotheken, die alle hard aan restauratie toe zijn. estaurateur Paul Peters is gespecialiseerd in de restauraüe en conservatie van oude boeken, maar op het ogenblik heeft hij in zijn atelier in Eerbeek een bijzonder objekt onder handen: een xylotheek. Deze houtbibliotheek stamt uit het begin van de negentiende eeuw en omvat een verzameling houten kistjes in boekvorm, waarin per boom of struik de onderdelen worden bewaard. Na bijna twee eeuwen is de xylotheek hard aan restauratie toe. Verpakt in vloeipapier liggen de 148 boomboeken klaar op de planken van het atelier. "Kijk", zegt Peters, "het zijn natuurlijk ook boeken." Hij heeft een van de pakketjes opengemaakt. "Dit is de berk." Het kistje dat hij in zijn handen houdt, lijkt op een boek; de band is van berkehout, de rug van schors. Opengeklapt bevat het boomboek in plaats van bladzijden een verzameling gedroogde bladeren, takjes, kiemplantjes en v/ortels. Alle onderdelen van de berk liggen keurig gerangschikt op een bedje van mos. Voor de zaden, het stuifmeel en de houtskool zijn er minuscule houten doosjes. Tegen de binnenkant van de deksel is een vel papier aangebracht waarop in Hoogduits een beschrijving van de berk te lezen valt.

De xylotheek, toen nog 'Herbarium vivum m boekvorm' genoemd, werd in 1809 door Lodewijl? Napoleon cadeau gedaan aan de Leidse universiteit. Verpakt in kisten liet hij de boomboeken versturen. Ook de h o gescholen van Harderwijk en Franeker ontvingen in datzelfde jaar een nagenoeg identiek exemplaar. Dit "zeer kostbaar en fraay Geschenk",

schreef de Leeuwarder Courant destijds, bestaat uit "meer dan honderd Specimina, grootendeels van B o o m en en Heesters, op de keurigste wijze gedroogd en behandeld."

QMtwMn De belangstelling voor de natuur was groot rond 1800, hetgeen leidde tot

^^^^V ^^^^^ ^ B wik,

•L'tr

.)r 1

r it npt',' . -^/v'// //ï ra/rü// f^//rüf/(ra/.

,j-'

i e

k. y..

.,//,,

. j /

Cyj..y:.//^ry.l., i.'. ...

/7

Wr-: o o

34

De zomerlinde: een opengeslagen deel uit de xylotheek die Lodewijk Napoleon in 1809 cadeau deed aan Franeker en die tlians in het bezit is van het plaatselijke museum 't Coopmanshuis.

v u MAGAZINE J U N I 1 9 9 .1

het streven haar begrijpelijk maken en systematisch beschrijven. Onder invloed van beroemde wetenschappers als Linnaeus werd begonnen met de classificatie van plantesoorten. In de hogere kringen v/erd het mode om de natuur in huis te halen. D e eerste naturaliënkabinetten werden ingericht en schelpenverzamelingen, herbaria en collecties opgepnkte vlinders waren ongekend populair. Omdat je een boom niet gedroogd op een bladzij kunt plakken, kwam men op de gedachte de belangrijkste delen van de boom m een kistje te stoppen. Zo ontstond het verschijnsel xylotheek; een naam die is afgeleid van het Griekse woord xulon dat 'hout' betekent. Een verzameling boomboeken gaf een goed beeld van de veelheid aan soorten en stelde de toeschouwer in de gelegenheid de meest in het oog springende gegevens over een bepaalde boom in één oogopslag te overzien. Voorzover bekend zijn de drie in 1809 geschonken houtverzamelingen de enige xylotheken van deze soort in Nederland. Her en der verspreid over musea en kloosters zijn er in het buitenland nog wel vergelijkbare xylotheken- te vinden. Z o beheert het museum van Kassei een zeer omvangrijke verzameling van meer dan vierhonderd boomboeken en behoort ook de xylotheek van Moskou met 1350 delen tot de grotere houtbibliotheken. Niemand weet precies hoeveel xylotheken er van dit type in de wereld zijn. Mogelijk bevinden zich hier of daar in privébezit nog losse b o o m boeken of misschien wel complete verzamelingen. Dat het wereldje klein is blijkt als we in Praag op bezoek zijn. Een oudere dame die het Strahovklooster bewaakt, weet zonder aarzeling te vertellen dat Nederland zijn eigen xylotheken bezit. "Er is er in elk geval een m het oosten vlakbij de grens met Duitsland", vertelt ze in moeizaam Duits. De Leidse xylotheek die tot 1934 vergeten op de zolder van het Rijks-

35

v u MAGAZINE J U N I 1 9 9 -1

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen