VU Magazine 1995 - pagina 288

nieuwste aanbiedingsprospectus van Ten Have zelf te lezen, "heeft Ton van der Worp de verschillende accenten die in de theologie-beoefening van de laatste dertig jaar zijn aangebracht onder de aandacht van een breed publiek weten te brengen." Van der Worp lacht afwerend, als hem de tekst wordt voorgelegd. "Die is buiten mij om in druk verschenen, hoor. En het is sterk overdreven." Maar onwaar is het niet. Want in de afgelopen kwart eeuw is er nogal wat gebeurd in de theologie. Zo kwam er een dialoog op gang tussen marxisten en christenen, en vervolgens tussen christenen, joden en later ook moslims. De zwarte theologie uit de Verenigde Staten en later de bevrijdingstheologie uit Latijns Amerika vond weerklank in Nederland; de feministische theologie kwam op. En telkens opnieuw probeerde Ten Have er als eerste bij te zijn met uitgaven die de nieuwe stroming toegankelijk maakten voor een breed publiek. Want met puur wetenschappelijke theologie heeft Ten Have zich nooit bezig gehouden; de uitgeverij legt zich uitdrukkelijk toe op boeken voor een algemeen publiek; een publiek van geïnteresseerde leken. "Ten Have is een goed geprofileerde uitgeverij", oordeelt directeur A.C. van Dam van uitgeverij Kok in Kampen. "Het is een frontuitgever op het gebied van de ontwikkelingen in de moderne theologie. Ten Have is wars van bevestigende lectuur, van boeken die nog eens zeggen wat elders al is gezegd." Van Dam voegt er in één adem aan toe dat zijn eigen uitgeverij weliswaar een minder welomschreven profiel heeft, maar dat dat vooral komt omdat Kok veel groter is. "In het segment dat Ten Have bestrijkt, zijn wij ook bezig. We geven eerder méér dan minder van zulke boeken uit, alleen bepaalt het minder ons gezicht." MORELE

HERBEWAPENING

Wat Ten Have nu is, is vrijwel geheel het werk van Van der Worp. Hij werd directeur in 1969, toen de Combo-groep Ten Have - dat al sinds 1831 bestaat - aangekocht. Wat hij aantrof, was een nogal amorf fonds. Ten Have gaf destijds de bekende Carillonreeks uit, met onder meer roemruchte boekjes als Robinsons 'Eerlijk voor God' - een voorloper van de latere 'God is dood'-theologie - en ook werk van

dominee Buskes en de theoloog Deurloo. Maar het fonds bevatte ook 'Eenzaam maar niet alleen', de autobiografie van koningin Wilhelmina, en allerlei werk uit de hoek van de morele herbewapening. "Het fonds behoefde lestyling", vat Van der Worp samen. Een vooropgezet idee daarover had hij echter niet. Wat het uiteindelijk geworden is, is het resultaat van zijn eigen persoonlijke belangstelling èn van een open oog voor de wereld om hem heen. "Je houdt de kranten bij, je probeert op te snuiven wat er leeft", zegt hij. "Het is een soort zenuwelij erij - anders kan ik het niet noemen -, rusteloos op zoek zijn naar mensen die iets te vertellen hebben. Want daar zijn er niet zoveel van." De neus van Van der Worp voor 'wat er leeft', is blijkbaar goed ontwikkeld. Tussen de dertig nieuwe titels die Ten Have per jaar uitgeeft (geselecteerd uit de minstens vijfhonderd manuscripten die hem per jaar worden aangeboden) zit met zekere regelmaat een bestseller. Soms is dat niet zo verrassend - dat de boeken van de theoloog H.M. Kuiten goed lopen is nu wel bekend -, maar Ten Have is er ook in geslaagd volstrekt onbekende auteurs aan het publiek te slijten. Zo had waarschijnlijk niemand verwacht dat 'Als 't kwaad goede mensen treft' van de Amerikaanse rabbijn Harold Kushner negenentwintig drukken zou halen. En ook het succes van 'De dingen hebben hun geheim', waarin de Delftse fysicus Van den Beukei ingaat op de kloof tussen wetenschappelijk en religieus denken, lag niet voor de hand; het boek heeft sinds het in 1990 verscheen al dertien drukken beleefd. Een eerste doorbraak voor Ten Have was de ontdekking van Dorothee Sölle. Van der Worp: "Ik las in De Groene Amsterdammer - dus niet in een blad als Trouw of zo - een toespraak van Sölle over 'Kirche ausserhalb der Kirche'. Ik dacht meteen: als het die kant opgaat met de theologie, dan kan het leuk worden. En dat is het ook geworden." De Duitse theologe was toen nog zo goed als onbekend, maar mede dankzij Ten Have is zij in Nederland uitgegroeid tot dè vertegenwoordigster van het engagement in de theologie. Het heeft Ten Have geen windeieren gelegd: het aantal titels dat zij van Sölle heeft uitgegeven is nauwelijks meer te tellen - dit jaar verschijnen er weer twee nieuwe - en

WETENSCHAP,

CULTUUR

e)

46

SAMENLEVING - JUNI

zowel inhoudelijk als zakelijk is SöUe's werk een hoeksteen van de uitgeverij geworden. Ook de bevrijdingstheologie uit Latijns Amerika kreeg dankzij Ten Have voet aan de grond in Nederland. De eerste min of meer systematische uitwerking ervan, door Gustavo Gutierrez in 'Theologie van de bevrijding', werd door Ten Have uitgegeven. Dat was in 1974 en Van der Worp pakt er, al vertellend, een boek bij dat in hetzelfde jaar bij zijn uitgeverij verscheen. "Moet je kijken", zegt hij, wijzend naar het omslag van het boek. De grote Duitse theoloog Karl Barth - verantwoordelijk voor een dogmatiek die een flinke boekenplank vult - kijkt de lezer vanaf het omslag bedaard aan; pijp in de mond, boeken op de achtergrond. "Zo zat Barth in zijn studeerkamer te schrijven. Dat is nogal wat anders dan de manier waarop Gutierrez werkte. Die zwierf door de bergen en liet overal in dorpen stencils achter. Zo groeide zo'n boek. Van 'Theologie van de bevrijding' bezat ik wel vijf verschillende versies." NIET

ZWEVERIG

"Engagement, dat was het sleutelwoord in die tijd", zegt van der Worp. Maar de tijden veranderden en de godsdienstige (boeken-)markt veranderde mee. Wie tegenwoordig in een boekhandel de plank 'godsdienst en levensbeschouwing' in ogenschouw neemt, komt een flink aanbod tegen uit de hoek van de New Age. Het gaat in zulke boeken over chalcra's en aura's, over energielichamen en engelen, over bijna-dood-ervaringen en reïncarnaties. Er is een markt voor; maar Ten Have begeeft zich niet dan schoorvoetend op die markt. Van der Worp vertelt dat Joanne Klink al meerdere malen een manuscript bij Ten Have had aangeboden waarin het New Age-geluid weerklonk. "Ik vond het niets voor ons fonds, het leek me meer iets voor Ankh-Hermes of zo. Tot ik een dag van het radiopastoraat meemaakte. Tachtig procent van de aanwezigen koos er voor een workshop met Joanne Klink. En als ik in de wandelgangen vroeg waarom, kreeg ik telkens hetzelfde te horen. Het waren mensen die lid waren geweest van basisgroepen en derdewereldcomité's en vredesgroepen. En nu waren ze moe en stelden ze vast dat hun kinderen er niets van mee hadden

1S)9S

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen