VU Magazine 1996 - pagina 50

N A AM E N D E R

GEËXECUTEERDE

PERSOONEN Gedaan binnen uimflerdam, den 24. "^uny 1730. over /^erfoe)elyke Crimen van iodomie.

I. P I E T E R MARTEYN, Jan Zons. Gewiirgt en Geblakerc. 2, T K E E P ' VerCerdcr in de Kalverf'traat, Gewurgt en Geblakeix.

3. M A U R I T S van E E D E N . geweeiène Lyf-Knegt alhier, in de Ton geftooken.

4 C O R N E L I S BOEST. Kncgt van J. Keep, in de Ton geftooken.

Waar van tic twee ccrftc zyn gewurgt, endaar na met een bos flroo geblakcrt, de twee iaafte Man voor Man , in ctii Ton omtrent vol Waterzyndc, mctlict Hoofd omlaag verdronken, ofvcifmoort. 'Twflk ('cfciiiedzynde, zyn de zelve ecnigetyd foo ten toon f,cnaan licbbcndc, ineen Vaarcuyg nabuyteogebragt en aldaar met liundcrt ponden gcwigt aaniicbccncn, in de Znyder-Zcc geworpen. I n ' s I I . l G E , hy C. »mi Z A N T E N ,

iia d ; Copie vOT Amftcrdam.

Een zogenaamde sententie, met de namen dei gevonnisten "over Verfoeyelycke Crimen van Sodomie". gronds homoseksueel netwerk boven water. Op basis van de bekentenissen van met name deze Wilsma, een ex-soldaat die als knecht letterlijk en figuurlijk vele heren had gediend, kon de rechter uiteindelijk een lijst opstellen van 144 personen met wie Wilsma direct of indirect contact had gehad en van wie, op grond hiervan, een gelijkgeslachtelijk gerichte seksuele voorkeur waarschijnlijk mocht worden geacht. Wat de Utrechtse rechtbank verbijsterde was niet alleen de "gansch zonderlinge en toevallige" ontdekking van een zo omvangrijk netwerk, maar vooral ook de landelijke verspreiding ervan, plus het feit dat individuen met sterk uiteenlopende sociale statussen daarbij betrokken waren. In Wilsma's adressenlijst figureerden namelijk mannen uit zowel de allerhoogste als de allerlaagste lagen der bevolking; van sjouwers en soldaten tot representanten van de fine fleur - belangrijke kooplieden, patriciërs en andere notabelen, en zelfs een schout en een schepen (beiden van Delft), en een burgemeester (die van Leiden). Het bleek de magistraten alras dat er zich in het verborgene een subcultuur had ontwikkeld met onvermoede aspecten, zoals een eigen taaltje, vaste ontmoetingsplaatsen in verschillende steden en een arsenaal aan tekens en gebaren op grond waarvan men elkaar kon herkennen als zijnde óók van "de famielje". Om al die redenen besloot de Utrechtse rechtbank de zaal<: grondig aan te palcken. Stedelijke en provinciale gerechten elders in het land werden ingelicht. Een golf van WETENSCHAP,

CULTUUR

arrestaties volgde. Maar dat niet alleen. Overal in het land sloegen honderden mensen op de vlucht; tal van anderen pleegden zelfmoord. Onder die vluchtelingen en zelfmoordenaars ook mannen die helemaal niet op Wilsma's lijst voorkwamen en tegen wie tot op dat moment geen enkele verdenking had bestaan. Hun vlucht liet zien dat sodomie een aanmerkelijk wijdere verbreiding kende dan ooit voor mogelijk was gehouden. In grotere steden, zoals Den Haag, liep het volk te hoop om het opbrengen van deze arrestanten, verdacht van het "schrickelyck & enorm delict van de sodomitische sonden", met eigen ogen te kunnen aanschouwen. Plotseling stond sodomie, tot dan een misdrijf waarover eeuwenlang alleen maar angstvallig was gezwegen, in het volle daglicht. Overheidsdienaren, rechters en kerkelijke leidslieden zagen in de schokkende ontdekking te Utrecht kennelijk voldoende aanleiding het crimen nefandum, de "stomme" of "onsprekelike sonde", van de ene dag op de andere tot een hoogst publieke aangelegenheid te malcen. En zo verdient het jaartal 1730 de geschiedenis in te gaan als een keerpunt in de ontwikkeling van de homoseksualiteit in Nederland. Dat dit, zij het pas 265 jaar later ook daadwerkelijk lijkt te gebeuren, is de niet geringe verdienste van Theo van der Meer, een criminoloog die onlangs aan de Vrije Universiteit promoveerde op deze homohistorie. Op basis van zijn minutieuze naspeuringen in gerechtelijke en andere archieven, heeft hij een kleurrijk stukje geschiedschrijving gerealiseerd en te boek gesteld in de dissertatie 'Sodoms zaad in Nederland - het ontstaan van homoseksualiteit in de vroegmoderne tijd'. Van der Meer vertelt daarin een verhaal dat, dankzij een vlotte stijl en een verkwikkend geringe distantie van de auteur tot de vele personen van vlees en bloed die het bevolken, kleurrijk, levendig en onderhoudend mag worden genoemd. PUBLIEKE

EXECUTIES

Wat niet weet, wat niet deert, was tot 1730 het leidend principe geweest van waaruit overheid, kerk en justitie seksueel verkeer tussen personen van hetzelfde geslacht als verschijnsel benaderden. Het kwam voor; dat wist men wel. Maar over sodomie - een verzamelterm overigens, waaronder haast alle als afwijkend en verwerpelijk beoordeelde seksuele handelingen, van onanie tot incest en bestialiteit, waren gerangschikt - werd gezwegen. Kwam er incidenteel een zaal<: aan het licht, dan werd deze binnenskamer berecht. En niet dan in het grootste geheim ook, werd het vonnis - vaak de wurg- of verdrinkingsdood - ten uitvoer gelegd. Coüte que coüte wilden gezagsdragers voorkomen, dat het gemene volk op een idee zou worden gebracht. Want sodomie, dachten zij zeker te weten, was zo besmettelijk als de pest. De schokkende ontdekking in 1730 van een sodomietische subcultuur, die zich inmiddels ondergronds als een rattenkoning had kunnen ontwikkelen, logenstrafte de gedachte aan een incident en noopte tot openlijker en indrukwekkender maatregelen. "Het is ons smertelyck, en wy moeten met leedwesen klaegen, dat boven soo veele misdaeden en hooggaende sonden, als dagelyx in ons land werden bedreeven, ons seederd eenigen tijd oock te voren sijn gekomen sodaenige

e) SAMENLEVING

-IANUARI/PEBRUARI

1996

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen