VU Magazine 1996 - pagina 139

"Ik zag hoe mijn vrienden tegen het einde van mijn promotie-onderzoek anders begonnen te reageren. Ze gingen uitkijken naar een baan en al gauw ruilden ze hun linkse vel in voor een andere kleur. Dat was voor mij ondenkbaar. Links zijn is voor mij hetzelfde als rechtvaardigheid en humanisme... Het ging zelfs zo ver dat een goede vriend me niet meer wilde kennen. Dat was toch een stomp in mijn maag. Hij smeekte me om, wanneer de FBI vragen over hem zou stellen, te verklaren dat ik hem nooit heb gekend. Hij was bang dat ik zou vertellen over zijn progressieve opvattingen - die hij inmiddels al had verlaten. "En dan was er nog een kennis die wetenschapsmensen recruteerde voor een wapenlaboratorium. Hij bood aan om te onderzoeken hoe er op een eventuele ? sollicitatie van mij gereageerd zou worden. Dat heeft hij heel discreet gedaan, als een vriendendienst. Zijn conclusie was dat ik beter niet kon solliciteren. Het risico was te groot. Werd je immers één keer afgewezen, omdat je op de zwarte lijst stond, dan was je voor je verdere carrière getekend. Toen die situatie tot me doordrong, had ik het snel gezien. Ik wilde het land uit."

lijkste wat je een intellectueel kunt zeggen: 'Ik wil mijn intellectuele vrijheid niet opgeven. Jullie moeten zus en zo denken en ik denk precies zoals ik wil.' Daar waren ze verdomd kwaad over, en ze hebben er nooit meer met me over gesproken. Wel bleven we samenwerken, zoals bijvoorbeeld bij het oprichten van een Braziliaanse afdeling van de World Federation of Scientific Workers."

''Een tijdlang hadden we regelmatig contact met defensie. Ook bij Lubbers in het Torentje mochten we ons standpunt geven."

Die World Federation had indertijd sterke banden met de partij-politieke organisaties in Oost-Europa. Werd u niet voor hun karretje gespannen^ "Maar dat wist ik niet, dat wist ik absoluut niet! Dat hoorde ik later pas toen ik in Nederland zat. Mijn communistische vrienden waren gewoon « heel behulpzaam. En ik vond dat wel prettig. Het viel me wel op dat ze geen officiële bestuursfunctie op zich wilden nemen. Want ze wilden niet dat er het stempel van 'communistische organisatie' op die afdeling kwam. Achteraf gezien vind ik het geen probleem dat het zo gelopen is. Ik ben best bereid om met communisten samen te werken, als we het op bepaalde punten eens zijn."

y^at vooi mogelijkheden had ui "Weinig. Ik was een Amerikaanse jongen van 26 die nog niets van de wereld had gezien. Toevallig kwam ik een Braziliaanse gast-onderzoeker tegen. Hij had net geld van zijn regering gekregen om in Sao Paulo een versneller te bouwen. En ik vroeg hem of hij mij kon gebruiken. Daar had hij wel oren naar, en dus reisde ik enkele weken na mijn promotie met hem mee naar de universiteit van Sao Paulo. Daar heb ik zeven jaar gewerkt." Ging dat zo simpel; u brak zomaar met vrienden

U werkte aan de bouw van een versneller. Was er een link met uw neutrino-onderzoekl "Niet direct. Al heeft het, nu ik erover nadenk, ook met terugstoot te maken, het verschijnsel dat me bij het neutrino fascineerde. In 1956 heb ik een volkomen nieuw effect ontdekt, resonantie-absorptie, dat als een soort rode draad door mijn verdere onderzoek loopt. Het is eenvoudig uit te leggen. Als een kern vervalt - gewoon door energieverval - zou je zeggen dat de gammastraal die er uitkomt een andere kern raakt. En dat die energie dan geabsorbeerd wordt. Maar dat werkte niet zo. Waarom niet? Omdat wanneer de gammastraal wordt uitgezonden een beetje van de energie in de kern achterblijft, vanwege de terugstoot. Komt de gammastraal bij een andere kern dan is de energie iets te laag, zodat deze niet kan worden geabsorbeerd. "Mijn vraag was: is er een manier om die energie terug te krijgen? In Sao Paulo ben ik daar jaren mee bezig geweest. En in de zomer van '56 drong opeens het besef tot me door: hé, als ik een nieuwe kern aanmaak, door een andere kern met een proton te bombarderen, heeft die nieuwe kern juist wat ik zoek: bewegingsenergie. En dus zullen de gammastralen die hij uitzendt, afhankelijk van hun richting, verschillende energiewaarden hebben - het zogeheten Doppler-effect. Toen ik dat zag, heb ik op de achterkant van een envelop in twee minuten uitgerekend dat er een hoek bestaat die precies goed is om absorptie bij een andere kern te bewerkstelligen. "De versneller in Sao Paulo, een Van de Graaff-generator, was niet geschikt voor zo'n experiment. Dus wat moest ik doen? Een andere generator vinden waarmee ik precies die hoek kon bepalen. Dat lukte in Utrecht, in 1957. Ik heb daar de eerste proeven gedaan, en mijn theorie bleek te kloppen."

en

families "Ja, eigenlijk wel. Dat had met mijn zin voor avontuur te maken. Mijn ouders hadden er geen moeite mee. Al vroeg mijn vader na twee, drie jaar wel wanneer ik nu weer eens terugkwam. Want het werd nu toch echt tijd voor een goede baan. 'Je riskeert je carrière, daar in Brazilië', zei hij. 'Ga nu toch naar een degelijke universiteit.' Maar dat soort dingen interesseerde me niet echt." Was u in Brazilië alleen met die versneller bezig of ook nog politiek actiefI "Ik bleef beide combineren, nog steeds zonder een verbintenis tussen die twee te zien. Ik zat er met een groep hele linkse collega's en studenten. Ik was zelfs vertrouwd - wat ik altijd als een eer heb beschouwd - met de communistische partijleden. Het hoofd van de afdeling natuurkunde was ook hoofd van de communistische partij in Sao Paulo. Via hem heb ik de hele top van de partij leren kennen." Voelde u iets voor het communismel "Nou, mijn communistische collega's zeiden eens tegen mij: 'Phil, jij bent net zoals wij. Waarom word je geen lid van onze partij?' Mijn antwoord was ongeveer het dodeWETENSCHAP,

CULTUUR

&) SAMENLEVING

13

- APRIL

1996

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen