VU Magazine 1996 - pagina 376

psychologie moeilijk aan het product zelf valt af te lezen. Producten van ingenieurs en natuurwetenschappers kunnen alleen door henzelf worden gemaakt. Maar opvattingen over zoiets als criminaliteitsbestrijding of gedragsverandering heeft iedereen wel. Psychologen moeten daarom op een andere manier aangeven waarom hun inzicht beter is dan dat van een niet-deskundige. Dat doet men door te verwijzen naar de wijze waarop het inzicht tot is stand gekomen. De kwaliteit van het product wordt gegarandeerd, luidde mijn antwoord, door de gevolgde procedures. "Maar, denk ik nu, dat antwoord is niet volledig. Waarom zouden het immers per se de gevolgde procedures moeten zijn die de kwaliteit van het product waarborgen? Ik denk dat er nog een andere reden is; de toenemende bureaucratisering van de samenleving. In een samenleving als de onze, waarin mensen over grote afstand met elkaar zijn verbonden, vormen regels en getallen de middelen om met elkaar te communiceren. Persoonlijk gezag roept tegenwoordig de associatie van willekeur en raachtsmisbruik op, een beroep op procedures wekt daarentegen vertrouwen; procedures zijn onpersoonlijk en staan daarom garant voor de eerlijkheid van beslissingen. "Onpersoonlijke regels zijn niet in iedere situatie bruikbaar. In onze samenleving bestaan immers niet alleen zakelijke verhoudingen maar ook min of meer intieme relaties. In een therapeutische praktijk is een objectiverende test niet zo goed bruikbaar. In een therapie, of in het contact tussen huisarts en patiënt, is sprake van een vertrouwensrelatie. Bij een dergelijke intieme relatie ervaart de patiënt het als een belediging om een objectiverende test voorgeschoteld te krijgen."

"Ik denk niet dat de sociale wetenschappen proberen om de natuurwetenschappen te imiteren. Dat is te simplistisch geredeneerd."

Wat is het verschil tussen een therapie en een test om kandidaten voor een haan te selecteren! "Anders dan in een therapie is het onderzoek in zulke gevallen niet in de eerste plaats in het belang van de betrokkene, de werknemer. Vooral het belang van de werkgever wordt gediend. Juist in zulke gevallen blijkt dat regels en geobjectiveerde procedures in onze samenleving steeds belangrijker zijn geworden. "Maar, daarmee heb ik nog altijd geen antwoord op de vraag waarom de psychologie zoveel meer regels heeft dan bijvoorbeeld de sociologie of de culturele antropologie. Ik heb daar een theorie, een gissing, over. De psychologie bevindt zich in een situatie waarin het onderzoeksobject kan merken dat een onderzoek niet in zijn of haar belang is. Dat object kan terug gaan praten. In de historische sociologie werkt men weinig met geobjectiveerde methoden en dat zou kunnen komen doordat het onderzoeksobject - vaak een langdurig maatschap-

16

WCS SEPTEMBER

I996

pelijk proces - niet terugpraat. Niemand protesteert in zulke gevallen tegen een uitkomst die onwelgevallig is. Wanneer de sociologie echter onderzoek doet naar bijvoorbeeld criminaliteitsbestrijding, onderzoek dat mensen in het hier en nu aangaat, duiken prompt de objectiverende procedures weer op. Aldus zou je kunnen verklaren waarom de geschiedwetenschap of de culturele antropologie niet met de toetsing van hypotheses werken. "In de psychologie kan het onderzoeksobject bijna altijd terugpraten. Naar aanleiding van een controverse over een hoogbegaafd meisje dat uitgeloot werd voor een studie geneeskunde, is onlangs voorgesteld om met elke aanstaande geneeskundestudent een gesprek te voeren en op grond van zo'n gesprek te beslissen wie wel en wie niet tot de universiteit wordt toegelaten. Het grote gevaar van een dergelijke aanpak is dat degenen die afgewezen zijn, de interpretatie van de onderzoeker gaan aanvallen. Men zegt dan: waar haalt die meneer of mevrouw die interpretatie vandaan?" Hebben tests een objectievere uitstralingl "Een test maakt in ieder geval een grotere kans om geaccepteerd te worden. Psychologen werken doorgaans ten dienste van mensen die beleid moeten maken. Beleid gaat altijd over andere raensen en is niet altijd in hun belang. Daardoor wordt het belangrijker gevonden dat de wetenschapper controleerbaar is; als belanghebbende ga ik niet zomaar af op hetgeen de deskundige beweert; volgens welke methode is men eigenlijk tot een oordeel gekomen? Het grappige is dat psychologen zelf vooruitlopen op zulke opmerkingen. Zij vertellen hun onderzoeksobjecten dat zij beter af zijn met duidelijke procedures; die zijn objectiever en democratischer. Ook al pakt een besluit in jouw nadeel uit, het is geen natte-vingerwerk van de psycholoog, het is gewoon waar." Is dat een vorm van zelfbescherming tegen kritiek! "Ik denk het wel. Je zou in ieder geval nu niet meer op de subjectieve, invoelende manier van vroeger te werk kunnen gaan om kandidaten voor een beroep of opleiding te beoordelen. Dat wordt als paternalistisch ervaren. Het is ook paternalistisch." Maar wordt door al die geobjectiveerde methoden de rol van de deskundige niet onzichtbaar gemaaktl "Daar zit precies de ingewikkeldheid van het probleem. De bedoeling van het beroep op regels is om elke keuze doorzichtig en controleerbaar te laten zijn. Maar de methodologie is zo ingewikkeld geworden dat er volstrekt geen sprake meer is van controleerbaarheid. Het democratisch karakter van de procedures verdwijnt door die ingewikkeldheid. Uiteindelijk moet je ook maar vertrouwen hebben in de deskundigheid van de expert. Zelfs de psychologen zelf snappen niet zo veel meer van alle methodologie; binnen de psychologie zijn methoden en technieken een specialisme op zichzelf geworden. De onderzoekende psycholoog moet soms naar de 'methodologiewinkel' om zich daar zijn methodes van onderzoek te laten voor-

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen