Rondom de Bijbelsche treurspelen van Racine.

I.

Ofschoon het in de zeventiende eeuw de . gewoonte allerminst was om, zooals wij dat zien in den modernen tijd, zijn IK te etaleeren en zich met zijn hartsgeheimen als met een sjerp te omhangen, is de invloed der levensomstandigheden bij sommige zeventiende-eeuwsche schrijvers op hun werk onwedersprekelijk. Wij zouden althans de beide bijbelsche tragédiën van Racine niet in haax vollen omgang begrijpen, zonder kennis te nemen van de omstandigheden, waaronder zij geboren zijn.

Het jaar 1677 had een totalen ommekeer in het leven van Racine gebracht. Nadaf hij in de bekende Jansenistenstichting Piort-RoyaJ een zeer strenge en vrome opvoeding had genoten, was hij, ontslagen van het nauwlettende toezicht zijner geleerde meesters, in Piarijs het breede pad opgegaan. Zijn buitengewone gaven hadden hem toegang gegeven tot de onmiddellijke nabijheid van den zonnekoning, die de gelukkige gave be^at talenten te ontdekken en deze 'blijvend aan zijn. hof te verbinden. De jonge Racine had er een as-ntal vroolijke vrienden gevonden, die hem spoedig hadden meegesleept in de werveling van vvereldsche wellusten en genietingen. De roem, dien hij verwierf door ^ijn wonderschoone tooneelstukken, had de bedwelming van zijn hart en zinnen voltooid.

Maar zie, in het jaar 1677 gebeurde iets, waaj-op de dichter niet verdacht was. Hij had de laatste hand gelegd aan zijn prachtig treurspel P h è d r e, het stuk was ingestudeerd en zou gespeeld worden, maar enkele groote dames, die Racine van ganscher harte haatten, hadden een dichter van den zooveelsten rang, een zekeren Ptadon, belast, ook een P h è d r e te maken, ze wisten de plaatsen te huren en te doen bezetten door hare handlangers, zoodat Racine's stuk volslagen fiasco leed, terwijl Pradon's maaksel gedurende eenigen iijd de volle gunst van het publiek genieten mocht. Nu bezat Racine, waf de Franschen noemen, een „sensibilité d'écorché", dat is de gevoeligheid van iemand, die gevild is. Over de teleurstelling, die de val van zijn Phèdre hem bracht, kon hijiniet heen en hij heeft het publiek zijn onbetrouwbaarheid nooit vergeven. Maar gelukkig bracht de teleurstelling hem verder dan tot mokken en boudeeren: zij deed hem wederkeeren tot zichzelf. De herinneringen aan zijn vrome kindsheid werden weer wakker. Bij het besef der ijdelheid van menschengunst kwam zich voegen dat van de gewisheid van Gods beloften. Racine begaf zich naar 'Port-Royal, wierp zich aan de voeten van zijn groeten leermeester Arnauld, om hem vergeving te vragen voor al het leed, dat hij dezen en den overigen „solitaires" '•) had aangedaan. En, hun strengheid deelend waarmede zij het tooneel bejegenden, verliet hij het terrein, waarop zoovele onverwelkelijke lauweren zijn deel waren geworden. In de volle kra.cht van zijn leven dus. — hij was achtendertig jaar oud — en in de yelle ontplooi'ing zijner onvergelijkelijke ga.ven, doet hij afstand van het tooneel en neemt zich plechtig voor geen vers en geen lettel' meer in dieirst van ; de profane kunst te schrijven. In den overmoed van zijn jongen ijver wilde hij-Karthuizer worden, maar zijn biechtvader, die een weinig wantrouwend stond tegenover een zoo radicalen onunekeer, gaf hem eenvoudig te verstaan, daf hij beter deed met te 'trouwen. 'nHalf jaar daiama trad Racine in 'thuwelijk| met een meisjedat ontbloot was van letterkundig besef en dat alle taalkundige ontwikkeling dierf^), maar nochtans zeer rijk was .a.an aardsche goederen. Racine is een voorbeeldig huisvader geworden, die zijn zeven kinderen met groote nauwgezetheid vroom en eerbaar heeft opgevoed.

Kort na zijn bekeering had Lodewijk XIV Racine aangewezen om, in vereeniging met Boilea, u, de geschiedenis v.a.n zijn koningschap te boek ~te stellen. Hij bleef dus in de onmiddellijke nabijheid des konings. Op diens veldtochten heeft hij hem vergezeld en in vredestijd was Versailles zijn verblijfplaats. Aan het hof heerschte echter niet meer de luchtige, loszinnige toon va.n vroeger. De koning wa.s gekomen onder den invloed van de streng roomsche Mme de Maintenon en, natuurlijk, had de geheele hofhouding de zwenking medegemaakt.

Dat Racine méér is geweest dan een gewoon hoveling, wiens hoogste ambitie was het welbehagen des konings, komt hier wel in uit, dat hij, ondanks de felle vijandschap, die Lodewijk XIV aan den dag legde tegen de Jansenisten, openlijk zijn sympathie bleef ; toonen voor Port-Royal. Hoezeer de overgevoelige Racine leed onder de verkoeling, die zijn vriendschap met de verdrukte Jansenisten teweegbracht, blijkt uit onderscheidene uitingen, die hij in brieven heeft gedaan. Het is .zelfs waarschijnlijk, dat de ongenade, waarin hij! viel, zijn einde heeft verhaast. Op zestigja, rigen leeftijd stierf hij, zacht en kalm, den dood dergenen, die de zaligheid buiten zichzelve zoeken. Overeenkomstig zijn uitdrukkelijken wensch werd hij in Plort-Royal be^ graven.

Toen, zes jaren na zijn dood, het bolwerk der Jansenisten met den grond gelijk werd gemaakt, is zijn asch, evenals die van Pascal, overgebracht naar een der Parijsche kerken.

Pascal en Racine rusten nu naiast elkaar' in het koor van St. Etienne-du-Mont^). Een p; aa, r eenvoudige marmeren plaatjes, aangebracht aan. een pilaar, vermelden wanneer de overbrenging van hun stoffelijk overschot heeft plaats gevonden.

Twaalf jaren had het stilzwijgen van Racine of liever het stilzwijgen van zijii muse, geduurd, toen, opi zeteren dag van het jaar 1689. Madame de Maintenon, de echtgenoote des konings, hem kwam verzoeken om een tooneelstuk te schrijven voor de leerlingen van de door haar gestichte school van Saint-Cyr.

De figuur van Mme de Maintenon is te belangrijk om er niet even hij s: til te staan. Als het den lezers van „De Reformatie" gaat als rriijzelf in vroeger jaren, dan vereenzelvigen zij deze vrouw met zoovele andere vrouwen, die de regeering van Lodewijk XIV en zijn opvolger berucht hebben gemaakt, met de Montespans, de La Vallières, de Pompadours. En toch is niets minder juist. Mme de Maintenon is nimmer, van wien ook^ de majtresse geweest. Kleindochter van een der meest roemruchte hugenooten, den dichter-krijgsman Agrippa d'Aubigné, werd zij in een der gevangenissen van Bordeaux roomsch gedoopt. Door de zuster van haar vader in het protestantisme opgevoed, een deel van haar jeugd doorbrengend ergens op-de Antillen, keerde zij vandaar op veertienjarigen leeftijd weer naar het moederland, waar zij', terecht kwam biji een bloedverwante, die haa, r door mishandelingen en verhongering tot het Katholieke geloof probeerde te .brengen, In het klooster w.aarheen zij', daarna., werd gezonden, paste men qp( het energieke jonge meisje de tegenovergestelde tactiek, die van zachten drang, toe, welke heel spoedig tot het gewenschte resultaat leidde. Nog geen zeventien jaren oud, trad zij in het huwelijk met een mismaakt 'dichter, Scarron, den door pijnen onophoudelijjk gekwelde, denzelfde, die op , zijn grafschrift den w.an'delaar vraagt om 'stil te zijn, omdat het de eerste nacht is, dat „Ie pjauvre .Scarron" sluimert. Ofschoon uit alles blijkt, dat zij het huwelijk met dezen ongelukkige heeft aanvaard om „geborgen" te zijn, heeft ze hem al haar zorgen gewijd .en is ze hem trouw gebleven. Scarron' liet haar onverzorgd achter. Eerst toen zij: de gouvernante werd van de kinderen, die Lodewijk XIV bij-Mme de Montespan had, namen haax geldzorgen een einde. Van dien tijd dateeren ook haar eerste relaties met den 'koning. Zij was enkele jaren ouder dan hij, maar nog schoon van gedaante en aanschijn. Hij overlaadde haar met geschenken en eerbewijzen, en toen, in 1683, Anna van Oostenrijk stierf, rijpte bij hem het besluit, met haar te trouwen. Het huwelijk vond 's nachts en in alle stilte plaats. Een hofhouding weigerde zij en zij bleef de markiezin van Maintenon, welken titC'l de koning gegeven had aan de weduwe Scarron, terwijl zij nog gouvernante van zijn kinderen was.

Met 'de regeering heeft zij zich hoegenaamd niet ingelaten. De herroeping van het edikt ran Nantes, die zoo menigmaal op haar debet is geplaatst, is, volgens sommige zeer betrouwbare historici, haar werk niet geweest. Wlèl heeft zij de evolutie helpen voltooien, die Lodewijk XIV van een losbandig man heeft gemaakt tot een nauwgezet "dienaar van de Roomsche kerk.

Madame de Maintenon's grootste verdiensten liggen op Tiet terrein der pedagogie. Met veel talent heeft zij de kinderen van Mme de Montespan op, ^ gevoed en naderhand, toen ze de gemalin des konings was geworden, heeft ze haar beste krachten gegeven aan den bloei van Saint-Cyr.

¹) „Solitaires", eenzamen, noemden zij. „zich, om zich te onderscheiden , yan _^gewone kloosterlingen.

²) Een tijdgenoot zegt heel fijn van haar: „MUe dei Romanet schrijft het Fransoh eenigszins onregelmatig" ea een ander verhaalt, dat zij geen mannelijk rijm ooit van een vrouwelijk heeft leeren onderscheiden.

³) Noordelijk van het Pantheon.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen