VU Magazine 1975 - pagina 165

Taak

\ ! \ i

'Nu moet mij toch nog iets van liet tiart, dat il<: wil zeggen met het oog op het nageslacht,' zegt prof. dr. J. Oranje bij de rectoraatsoverdracht aan de VU op 19 september 1945, vijf maanden na de bevrijding. En dan geeft hij een schets hoe onvoorbereid Nederland was op de nazi-bezetting. 'Deze feiten geven mede een verklaring waarom ons volk in zo grote moeilijkheden is geraakt, toen het zijn standpunt moest bepalen ten opzichte van de bezetter en diens maatregelen. Nu geef ik dadelijk toe, dat niemand in Nederland rekening had kunnen houden met de mogelijkheid dat de verachtelijke Duitsers zo alles met voeten zouden treden als zij gedaan hebben. Maar, om enkele voorbeelden te noemen, voorlichting had er kunnen zijn over de vraag, of een bezettende macht als wettige overheid moet worden beschouwd; over de vraag, of aan onze rechterlijke colleges het recht van toetsing aan het Landoorlogsreglement toekwam ten aanzien van de verordeningen van de bezetters en hun handlangers. Het is een gebiedende eis, dat deze fouten niet worden herhaald en voor de Universiteit ligt hier een zeer breed terrein braak. De Universiteit heeft zich te beraden over de vragen, die een bezetting, of meer algemeen gesproken, een aantasting van onze grondwettelijke vrijheden door welke binnen- of buitenlandse macht ook, opwerpt. Het is ook een gebiedende eis, dat wij hard en duidelijk zeggen, welke fouten er in de achter ons liggende jaren gemaakt zijn, opdat ons nageslacht zich tegen een herhaling kan wapenen.' Veel tijd voor bezinning wordt de anti-revolutionairen niet gegund. Nog geen maand later beroept de voorzitter van de Indonesische studentenvereniging Perhimpoenan Indonesia, zich in een discussie met Trouw-hoofdredacteur dr. Bruins Slot op het verzet, wanneer ze verschil van visie hebben op de in Indonesië uitgebroken vrijheid-strijd. Bruins Slot: 'De regering vraagt eenvoudig herstel van het wettig gezag'. Daroesman: 'Wat is gezag? Tijdens de bezetting was het verzet in opstand tegen het gezag, ledere vrijheidsbeweging is revolutionair.' (Trouw, 15 okt. 1945) In het na z'n overlijden in 1972 verschenen boek 'En ik was gelukkig...' merkt Bruins Slot over de Indonesië-poütiek op: 'Wat wij voor gerechtigheid aanzagen, ging een verkeerd begrepen en vooral ook overspannen overheidsnotie te boven. Aan die overspannen overheidsnotie hadden de gereformeerden teveel geleden. Ze hebben nooit goed begrepen dat het begrip anti-revolutionair uit de revolutionaire opvattingen der monarchomachen stamde en daarmee identiek was.' Ook de 'ommezwaai' van Trouw in 1943 over het gebruik van geweld in de verzetsstrijd, wordt door Bruins Slot besproken. 'Ik heb het oog op het doden van mensen door de ondergrondse beweging. Volkenrechtelijk is in een oorlog het doden van mensen een officieel militaire bezigheid. Als niet-militairen, burgers dus, zich daarmee inlaten, zijn zij volkenrechtelijk strafbaar, als franc-tireurs. Maar in een totalitaire oorlog, zoals nazi-Duitsland die voerde en zoals - vrees ik - alle toekomstige oorlogen zullen zijn, is het Landooriogreglement

volkomen achterhaald en is de facto het hele volkenrecht op de fles. Want een totalitaire oorlog is niet een zuiver militaire aangelegenheid, maar daarin worden, zoals het woord totalitair eigenlijk al zegt, alle militaire en burgerlijke krachten, alle geestelijke, psychische, technische, ideologische middelen met alle sofismen die men daarbij kan bedenken, gebruikt om de tegenstander - en dat is niet een militaire macht, maar een volk - te vernietigen. Als ik het heel simpel mag zeggen: Een moderne oorlog is geen militaire oorlog, maar een burgeroorlog op wereldschaal. We hebben in de tweede wereldoorlog, enige tijd nodig gehad om ons dat te realiseren. Een totalitaire oorlog betekent dat je de vijand afbreuk doet overal waar je maar kunt. Veelal zal dat in een door de bezetter beheerst gebied sabotage zijn en het organiseren van geestelijke weerstand.

Prof. Mr. J. Oranje

Bruins Slot

Maar het kan ook met zich brengen het doden van tegenstanders en verraderlijke elementen. Daar hebben we aan moeten wennen. Met name de traditionele volkenrechtsmensen hebben daar, zeer begrijpelijk moeite mee gehad. Zij ervoeren het als cultuurafbraak. En dat is een oorlog, altijd en zeker - in zeer vergrote en vergroofde mate - een totalitaire oorlog. Zo kon het gebeuren dat in het ondergrondse 'Trouw' Rutgers een artikel schreef, waarin hij de 'moord' op generaal Seyffardt scherp veroordeelde. Van Ruller heeft later in zijn artikel 'Het goed recht van de overval' dit doden m.i. zeer juist, gerechtvaardigd. De verzetsmensen hebben van zichzelf wel eens een soort 'veemgericht' gemaakt. Rechtspraak met een vonnis. Ik geloof daar niet in. Als soldaten elkaar doodschieten in een oorlog is dat ook niet een kwestie van rechtspraak en vonnis. Dat is gewoon oorlogvoeren. En dat was het ook met het doden van verraders en gevaarlijke nazi's door verzetsmensen. Ik vind de Neurenberger processen na de oorlog evenmin rechtspraak. Want de grondslagen voor alle strafrechtspraak zijn: een competente rechter, en 'Geen straf, zonder een daaraan voorafgaande wettelijke strafbepaling'. En die waren er in de oorlog en ook in Neurenberg niet. Neurenberg was geen rechtspraak, maar de liquidatie door de overwinnaar, geen rechter(!) van gruwelijke, goddeloze vijanden. De slotfase - welverdiend - van een oorlog. Laten we het niet mooier maken dan het is.'

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen