VU Magazine 1979 - pagina 75

1 ^ magazine 29

,,Souvereiniteit in eigen kring economisch gezien een lege doos''

en verzuildheid, waarbij met name de toekomst van ons pluriforme omroepbestel - en daarin de positie van de op levensbeschouwing en maatschappijvisie gefundeerde omroeporganisaties zoals N.C.R.V., K.R.O. en V.A.R.A. - de inzet vormde. Het kabinet Cals bleek zich echter ook op andere terreinen - b.v. van het sociaal-ekonomisch beleid - als een min of meer alternatieve kombinatie te willen profileren, hetgeen op den duur tot spanningen leidde. Het kabinet Cals zou vallen op het financiële aspekt van zijn sociaal-ekonomische beleid, in de vorm van het dekkingsplan. Op p. 112 van het boek over Zijlstra staat in dit verband de curieuze zinsnede: ,,dat ik in de loop van 1966 in toenemende mate de bezorgdheid begon te voelen, die in de Tweede Kamer in de nacht van 13 op 14 October leidde tot de indiening van de bekende motieSchmelzer". In het geval van een zo zorgvuldig formulerend man als Zijlstra moet m.i. uitgesloten worden geacht dat het hier slechts de bezorgdheid van anderen betreft, die leidde tot deze motie. Kennelijk is er min of meer sprake geweest van een aktieve bemoeienis op de achtergrond van Zijlstra zelve. In ieder geval sprak hij in de Eerste Kamer een rede uit, die gezien moest worden „als een ernstige waarschuwing aan een bevriend kabinet". De afloop is bekend. Volgens Zijlstra had het kabinet (en de P.v.d.A.) de motie-Schmelzer niet als een motie van wantrouwen behoeven op te vatten, maar hij definieert deze motie wel als de druppel die de emmer deed overlopen. De motie werd aangenomen met de stemmen van K.V.P. (op vierna), V.V.D. enC.H.U., terwijl de A.R.-fraktie tegenstemde. De krisis was een feit. Zijlstra keerde terug uit wat voor sommiger gevoel zijn ,,Colombey" was, en vormde een interimkabinet dat een aantal financiële maatregelen trof en verkiezingen uitschreef. Interessant is de wijze waarop Zijlstra

een tipje van de sluier oplicht over zijn kontakten in deze periode met de geestverwante bewindslieden en frakties (115/116, 131-135). Na verkiezingen, die flink verlies voor K.V.P. en P.v.d.A. en flinke winst voor D'66 en A.R.P. opleverden, leidde de informatie-Zijlstra - mede dank zij de eis van fraktieleider Den Uyl dat er a priori voor de P.v.d.A. gekozen moest worden - tot een konfessioneel-liberale kombinatie. Ï^^M0ÜÉ^>.

Bruins Slot

Zijlstra ambieerde geen voortzetting van zijn premierschap, al zou hij bij een mislukking van de formatie De Jong daarvoor mogelijk toch bezweken zijn (145). Voor deze keuze werd hij echter niet gesteld en hij kon nu definitief het presidentschap van de Nederlandse Bank aanvaarden. Dat is hij sindsdien gebleven, al merkt hij op na 1967 enkele malen voor een terugkeer in de politiek benaderd te zijn: ,,ook tijdens de laatste, lange formatie leek dit een ogenblik even vrij dichtbij". Het is er echter niet van gekomen.

,,Homo economicus": De weg naar de vrijheid? Het bovenstaande is echter slechts een beschrijving, geen verklaring van Zijlstra's politieke ontwikkelingsgang. Daarom wordt hieronder aangetoond dat deze begrepen moet worden tegen de achtergrond van zijn makro-ekonomische inzichten en de daaruit mede voortvloeiende strategische konceptie met betrekking tot de verhou-

ding van de partijen in het Nederlandse politieke systeem. Zijlstra rekent zich tot ,,de jongere generatie", bij wie na 1945 ,,sterk de gedachte (leefde) dat op het gebied van de economische en financiële politiek de A.R.P. behept was met een collectie achterhaalde denkbeelden" (34). Kritiek op de periode-Colijn dus. Dat kwam al in 1947 tot uiting in een voordracht over ,,Geleide Economie" voor C.B.T.B. en S.S.R.-leden. Dit leverde hem ,,de volle laag" op van C.B.T.B.-voorzitter en a.r.-kamerlid Chr. v.d. Heuvel, evenals zijn uitlating dat het leerstuk van de souvereiniteit in eigen kring ekonomisch gezien ,,een lege doos" was hem op scherpe kritiek van calvinistische wijsgeren als Van Riessen, toen tevens sekretaris van het Centraal Comité der A.R.P., kwam te staan. Politiek bleef echter voor de jonge wetenschapper beperkt tot,,voetnoten", zeker nadat hij in 1948 op 30-jarige leeftijd tot hoogleraar in de nieuwe Economische Faculteit van de V.U. was benoemd. Volgens ,,de legende" leidde echter een artikelenserie in E.S.B, over de P.v.d.A.-publicatie ,,De weg naar vrijheid" (voornaamste auctor intellectualis: de W.B.S.-medewerker Drs. J . M . den Uyl) tot de uitnodiging in het 3e kabinet Drees zitting te nemen op Economische Zaken. Boeiend is Zijlstra's beschrijving hoe partijleider Schouten hem dit zijns ondanks uiteindelijk niet kon ontraden (37). Het genoemde ,,kritisch kommentaar" op ,,De weg naar vrijheid" is nog steeds van groot belang voor het inzicht in Zijlstra's opvattingen. Gegeven de scherpe polemiek die toentertijd door W. de W.-vertegenwoordigers met Zijlstra werd gevoerd is zijn uitgangspunt dat ,,ee?-i maatschappelijke orde onherroepelijk ten gronde gaat, wanneer er te grote ,,strijdigheden" optreden tussen de componenten, waaruit deze... is samengesteld" (217) interessant. Zijn,,levensbeschouwelijk uitgangspunt. . . was de verwerping van de totalitaire

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen