VU Magazine 1983 - pagina 51

Dr. Soedjatmoko: ,,Westerse wetenschapte veel gericht op beheersen en overheersen", (foto AVC-VU-Steve de Reus)

Dr. P. Moedikdo: „Machthebbers hebben belang bij handhaving vormen van Westerse Wetenschap", (toto AVC-VUSteve de Reus)

van eurocentrisme is dat veel wetenschappers in de Derde Wereld zich nog steeds te veel oriënteren op de westerse werkelijkheid, en niet hun eigen kuituur en samenleving als uitgangspuntnemen. Dr. P. Moedikdo (Rijks Universiteit Utrecht) wees daar voortdurend op. Het is verkeerd om de westerse wetenschap zonder meer los te maken uit de konte tet waarin die ontstaan en ontwikkeld is, en over te planten naar een geheel andere sociale en kulturele kontekst. Niet alleen hebben veel wetenschappers uit de Derde Wereld zich het idee van de superioriteit van de vi/esterse kuituur eigen gemaakt, ook machthebbers hebben vaak belang bij het handhaven van vormen van v\/esterse wetenschap die sterk gericht zijn op bij voorbeeld de bestudering van sociale kontrole en sociale beheersing. Moedikdo illustreerde zijn verhaal met voorbeelden uit de kriminologie in Indonesië. Kriminologische theorieën die sociale onrechtvaardigheid als oorzaak van misdaad aanwezen, waren en zijn taboe. Personen die dergelijke theorieën verkondigden, werden geweerd. Dr. Soedjatmoko (rector van de Verenigde Naties universiteit in Tokyo) vond de diskussie over eurocentrisme niet zo relevant en was van mening dat die fe veel door een schuldgevoel bij westerse wetenschappers over wat het westen de Derde Wereld aan uitbuiting en onderdrukking heeft aangedaan, wordt gevoed. De wetenschap heeft zich vooral in het westen ontwikkeld, en daarom was eurocentrisme historisch gezien onvermijdelijk. Wanneer de wetenschap in andere delen van de wereld zich verder zal

hebben ontwikkeld, zal de westerse wetenschap niet meer dan een van de vele wetenschappelijke sub-kulturen zijn, en daarmee zal het probleem van het eurocentrisme zijn opgelost. De wetenschap zal dan een veelvormig, pluralistisch karakter dragen. Maar zover is het nog lang niet. Soedjatmoko wees nog op een ander interessant punt. Het geloof in de superioriteit van de westerse wetenschap begint langzaam te tanen omdat men ziet dat de westerse wetenschap niet in staat is om de problemen van de wereldsamenleving op te lossen: milieuvervuiling, armoede en honger en konflikten over de verdeling van grondstoffen. De westerse wetenschap is vooral gericht op het beheersen van de werkelijkheid. We hebben veel goede dingen te danken aan die wetenschap, maar zij heeft tegelijkertijd bijgedragen aan de ontmenselijking van de mens en dreiging van de verpesting van zijn leefomgeving (atoomwapens en milieuvervuiling) Deze vorm van wetenschapskritiek betekent een fundamentele kritiek op de gerichtheid van de westerse kuituur op beheersing en overheersing (van de natuuren van mensen). Het is tijd dat de wetenschap zich gaat voeden aan andere l(ulturen waarin harmonie met de natuur en mensen een centrale waarde is, in plaats van beheersing. De tegenstelling tussen beheersing en harmonie kwam ook aan de orde in de lezing van Dr. C. A. van Peursen, Vrije Universiteit. Hij hield zich bezig met de vraag of rationaliteit universeel is. Er zijn duidelijke verschillen in ,,westers" en ,,oosters" denken. Is slechts één van beide rationeel, zijn er verschillen-

VU-MagazIne 12 (1983) 2 februari 1983

de vormen van rationaliteit, of is er toch maar één rationaliteif^ Van Peursens opvatting was dat rationaliteit verschillende lagen kent. De westerse rationaliteit is sterk formeel en leeg. In de formele logika is ,,a niet niet-a": beweringen die elkaar tegenspreken kunnen niet tegelijk waar zijn. Het voordeel van ,,westerse"rationaliteit is zijn vermogen om problemen beslisbaarte maken. Men lost problemen op door mogelijke alternatieve oplossingen op een rij te zetten, en de beste daaruit te kiezen. Een keuze is. niet mogelijk als men alle oplossingen even goed of slecht vindt. De ,,oosterse" rationaliteit heeft meer gevoel voor evenwicht, harmonie en voor,,ambiguïteit". Niet alles of goed o'f slecht. Alle keuzemogelijkheden kunnen goed én slecht tegelijk zijn, en wat moet je dan kiezen? De,,oosterse" rationaliteit is minder abstract, sluit beter aan bij de alledaagse en konkrete ervaringen van de werkelijkheid. Van Peursen pleitte er voor om beide benaderingen als elkaar aanvullend en bekritiserend te zien. Heeft men bij voorbeeld in het oosten een grotere gevoeligheid voor ethische ambiguïteit (dingen zijn niet of goed of slecht, maar kunnen en goed en slecht zijn), in het westen heeft men er meer oog voor dat de ethiek ook vraagt om beslissingen te nemen, te kiezen tussen alternatieven. Het is van groot belang dat mensen uit andere kulturele tradities hun licht laten schijnen op ons wetenschappelijk bezigzijn. Niet alleen kritiek uit te oefenen, maar ook om onterechte of irrelevante zelfkritiek te ontmaskeren en te relativeren.

45

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen