GeheugenvandeVU cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van GeheugenvandeVU te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van GeheugenvandeVU.

Bekijk het origineel

VU Magazine 1986 - pagina 67

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

VU Magazine 1986 - pagina 67

5 minuten leestijd Arcering uitzetten

door een computer. Volgens Bunt zijn de problemen hierbij heel fundamenteel. ,,We moeten ons realiseren wat de fundamentele tekortkomingen zijn van bestaande programma's. We moeten fundamenteel onderzoek doen en niet bestaande programma's die essentieel te kort schieten uit te breiden." Juist op het punt waar SHRDLU de fout in gaat beginnen volgens Bunt de interresante problemen. In samenwerking met de TH Eindhoven werkt hij aan het Tendum-project. Bij dit project draait het om zogenaamde informatieve dialogen tussen mens en computer. Het is de bedoeling dat het onderzoek ooit zal leiden tot een computerprogramma dat inlichtingen kan verschaffen over vertrektijden en aankomsttijden op een luchthaven.

welke stand de tong stond, hoe de huig bewoog en op welke manier de stemband trilde. De computer onthoudt niet de klank, maar alleen hoe die bij de mens tot stand komt en bootst dat na. Op die manier kan men met een kleine huiscomputer een conversatie van drie minuten onderhouden.

H

et is de bedoeling dat de computer binnen afzienbare tijd ook menselijk handschrift kan lezen. Uit een demonstratie van het systeem dat aan de universiteit van Nijmegen in ontwikkeling is, blijkt dat men de computer nog wel even op weg moet helpen. Na een paar keer voordoen leest het systeem een uit drie verschillende letters opgebouwd handschrift. Alleen de letter 'H' geeft nog wat problemen. In de toekomst wordt het mogelijk met de computer te communiceren met behulp van eigen stem of handschrift. Het toetsenbord wordt daarmee overbodig. Een computer die menselijke taal verstaat is nog niet hetzelfde als een programma dat die taal ook begrijpt. Het blijkt buitengewoon moeilijk een computer taal te leren begrijpen. Ondanks veel moeite is natuurlijk taal nog nauwelijks toegankelijk voor de computer. Het programma SHRDLU van Winograd leek ooit een doorbraak op dit terrein. Het met blokjes spelende programma bleek gestelde vragen goed te begrijpen en kon zelf in goed Engels over kleur en vorm van de blokjes babbelen. Later onderzoek toonde echter aan dat SHRDLU alleen raad wist met op de juiste manier geformuleerde vragen. Met de verschillende manieren waarop een vraag gesteld kan worden is geen rekening gehouden. Het programma is niet flexibel genoeg om de veelzijdigheid van menselijke taal aan te kunnen. Maar ook wanneer de vraag grammaticaal begrepen wordt is SHRDLU niet altijd in staat tot de betekenis door te dringen. De fout is dat SHRDLU bij iedere vraag direct gaat zoeken terwijl dat soms helemaal niet de bedoeling is. Stellen we bij voorbeeld de vraag: „Wat is de kleur van een rood blokje", dan antwoordt SHRDLU: ,,Ik kan geen rood blokje vinden". Het was de vragensteller duidelijk te doen om een algemene eigenschap van rode blokjes. SHRDLU gaat zoeken naar een concreet blokje op tafel. Professor Harry Bunt is hoogleraar in de taal en informatica aan de Hogeschool in Tilburg. Hij houdt zich al een aantal jaren bezig met het probleem van het begrijpen van taal VU-MAGAZINE -

FEBRUARI 1986

,,Tendum is een kapstok om onderzoek aan op te hangen", zegt Bunt. Het gaat hem er in de eerste plaats om, de vele problemen aan te pakken die in deze ogenschijnlijk eenvoudige dialoogvorm verborgen liggen. Vaak is het nodig hierbij verschillende vakgebieden te betrekken. Willen we de dialoog tussen mens en computer natuurlijk laten verlopen dan moet het zoveel mogelijk lijken op de dialoog tussen twee mensen. Het probleem is daarmee in eerste instantie een taalkundig probleem. Hoe gaat een vergelijkbare dialoog tussen twee mensen in zijn werk? Het blijkt dat het verkeerd is te veronderstellen dat er op iedere vraag een direct antwoord en op ieder antwoord weer een nieuwe vraag volgt. Volgens Bunt is het onontbeerlijk gedetailleerd onderzoek te doen naar natuurlijke dialoogstructuren. onder dat we merken zijn mensen in hun taalgebruik soms cryptisch. In de zin: 'Hij zei daarom dat het niet waar was', verwijzen de woorden 'hij', 'daarom' en 'het' alle drie naar iets dat bekend verondersteld wordt. Voor de computer vormen dit soort verwijzingen al gauw een ingewikkelde puzzel. Om deze puzzel op te lossen moet de computer bijhouden wat er eerder in het gesprek over en weer gezegd is. Het Tendum systeem bouwt daarnaast een beeld op van zijn gesprekspartner. Net als mensen leert de computer wat zijn gesprekspartner weet en wil weten. Het systeem kan de gebruiker daarom zonder onnodige omwegen inlichten. Het kan gepast antwoorden: "Het vliegtuig vertrekt om 15.13", wetende dat bekend is om welk vliegtuig het gaat. Een onontgonnen gebied is de logica van onzekerheden, die bij dit soort dialogen een rol speelt. De uitspraak: "Ik denk dat het vliegtuig om ongeveer 10 uur zou aankomen", moet de computer met de nodige voorzichtigheid kunnen hanteren. Een ander braakliggend terrein is daarbij ook het terugvertalen van het gevormde antwoord in natuurlijke taal.

Z

Hoe leer je een computer wat een vliegtuig is? De computer onderscheidt vliegtuigachtige dingen van stadachtige dingen. Montreal is een stadachtig ding, de BN-173 is een vliegtuigachtig ding. Met vliegtuigen zijn verschillende werkwoorden verbonden, zoals vliegen en landen. Vliegen en landen op hun beurt hebben ook weer betrekking op stadachtige dingen. Vliegen gebeurt altijd 'naar' een stad en landen gebeurt 'bij' een stad. Voor de computer zijn de begrippen onderling verbonden via een taalkundig net. 'Wanneer vertrekt het vliegtuig naar Montreal?', kunnen we woorden onderling verbonden via een taalkundig net. 'Wanneer vertrekt het vliegtuig naar Montreal?', kunnen we de computer vragen. De computer weet dan dat de werkwoordvorm 'vertrekt' betrekking heeft op drie zelfstandige begrippen. Wat vertrekt er? Wanneer vertrekt het? Waar vandaan of waarheen vertrekt het? Aan de hand van taalkundige regeltjes achterhaalt de computer welk zelfstandig begrip bij welke vraag hoort. Het is 'het vliegtuig' dat vertrekt. Het vertrekt 'naar Montreal'. Het derde zelfstandige 61

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van woensdag 1 januari 1986

VU-Magazine | 496 Pagina's

VU Magazine 1986 - pagina 67

Bekijk de hele uitgave van woensdag 1 januari 1986

VU-Magazine | 496 Pagina's