VU Magazine 1988 - pagina 78

Een van de schrijfsters die me altijd geboeid hebben was een vriendin van Betje Wolff, Petronella de Timmerman. Ze was getrouwd met een Utrechtse mathematicus en sterrenkundige, prof Hennert. Zelf was ze ook enorm geïnteresseerd in sterrenkunde. Ze was, om het zo te zeggen, een bètavrouwtje. Maar met dat soort interessen kon je als vrouw helemaal niets beginnen." "Ze hadden een heel merkwaardig huwelijk. In hun huwelijksnacht zijn die twee samen het observatorium ingegaan en ze hebben die eerste nacht doorgebracht met het bekijken van de sterrenhemel. Ze bekeken hoe de Wat vindt u van die gedichten? planeet Venus en een andere planeet "Die mensen in de achttiende eeuw zich voor het oog verenigden. Zo een dichtten natuurlijk zoals wij fietsen. dag kies je natuurlijk uit." Het kon altijd en men deed het altijd. "Hennert was een beetje jaloers op Maar de kracht van Betje Wolff lag zijn vrouw, omdat ze zo goed een kijin het proza. Dat heeft ze op een geker kon instellen. Van deze Petronelgeven moment ook ontdekt en toen la de Timmerman is echter niets over is ze daar ook mee verder gegaan." dan een aantal gedichtjes. Die zijn taU noemt Wolff en Deken 'rasindivi- melijk waardeloos, dunkt mij. En er dualisten' en u prijst hun onafhanke- is een biografietje, gemaakt door Hennert. Hier heb je zo een geval van lijkheid. een vrouw die gedichten schrijft om"In de achttiende eeuw waren er verdat het de enige getolereerde expresschrikkelijk veel mensen die zich sievorm is, naast muziek en handaaneensloten in allerlei genootschapwerk. Ze had niet de mogelijkheid pen. Er waren er genoeg die lid waom bijvoorbeeld iets in een laboratovroolijk in de kakstoel zat te speelen, ren van vijf of zes van die genoot- rium te gaan doen. En dat had ze lievoor dood uit de zelven opgenoo- schappen. Tegelijkertijd was er ech- ver gedaan." men. Dan had zij heevige koortsen, ter een andersoortig ideaal dat mindie dikwijls twe-endertig uuren duur- der de aandacht trok, maar dat zich den, de koorts ging af en zij liep weer vanaf 1780 duidelijk manifesteerde. Terug naar de brieven van Wolff en vroolijk speelend daar heen." Aagje Dat is de idee dat creativiteit zich al- Deken. In Nederland lijkt de Verlichleen in eenzaamheid voltrekt, dat je ting vooral gericht te zijn geweest op sterft kort na Betje, in 1804. niet met honderd mensen een omelet de opvoeding. In deze brieven staat een advies aan een veelbelovende jonoe komt het dat die brieven kunt bakken." geman: vroeg naar bed en vroeg op. "Het is opvallend dat de belangrijkzo levendig zijn gebleven? "Misschien doordat het stefiguren,zoals Belle van Zuylen en twee vrouwen waren. Ze waren spon- Wolff en Deken geen lid waren van taner dan iemand als Van Alphen, enig genootschap. Vrouwen waren die vanuit een officiële ambtelijke po- meestal ook niet in de gelegenheid •h. sitie denkt en schrijft. Maar je mag om lid te worden. Je kunt het verhet natuurlijk niet omdraaien. Er gelijken met de vergaderaars van nu zijn heel veel mensen die geen rol en degenen die vergaderen een teken hebben gespeeld in het openbare le- van zwakte vinden. Wolff en Deken ven, maar hun brieven zijn daardoor hebben zich nooit aangesloten bij op zich nog niet van belang. Belang- enige club. En de clubs waar ze wel rijker zijn de personen zelf, het boei- lid van waren, daar zijn ze geleidelijk ende leven met de wisseling van for- aan uit gegaan." tuin." aast Belle van Zuylen en "Beiden hebben ook een reflectieve Wolff en Deken waren er ook geest. Ze hadden voortdurend de benog Lucretia van Merken, hoefte om na te denken over wat ze deden en ze waren ook vaak hun ei- Petronella Moens en Elisabeth Maria gen rechters, met een zekere onver- Post - allemaal vrouwen. biddelijkheid. Dus hun brieven be- "Andere dingen dan schrijven kon je vatten meer dan rapportage van fei- als vrouw niet doen. Beoefening van ten. Als Betje Wolff ziet aankomen natuurwetenschap was heel moeilijk.

was - excuseer mij het cliché - de rots in branding, de vaste burcht, degene die het verdroeg om jarenlang met Betje Wolff samen te leven. Ze heeft iets gehad wat kalmerend werkte. En ze kon ook zeer to the point schrijven". Aagje treedt volgens Buijnsters vooral in de laatste jaren van hun leven uit de schaduw. De schrijfsters zijn dan teruggekeerd uit Frankrijk, waar ze om politieke redenen naartoe vluchtten, en Betje lijdt aan een zenuwziekte. In Aagjes brieven staan veel aandoenlijke passages over die ziekte, zoals deze: "De grond van Haar kwaal ligd in eene, booven verbeelding gaande, aandoenlijk Zenugestel, de kwaal is overgeërfd. Reeds nog maar een tweejaarig kind zijnde wierd zij reeds dikwijls, na dat zij weinige oogenblikken te vooren, nog

dat haar echtgenoot binnenkort dood zal gaan, dan kijkt ze terug op haar eigen leven. Ze komt tot de conclusie dat haar schrijverschap, dat zich op dat moment hoofdzakelijk heeft ontwikkeld op dichtgebied (ze heeft nog geen roman geschreven) niets voorstelt. Eer je zoiets uitspreekt... Veel mensen hebben een enorm hoge dunk van zichzelf, vooral schrijvers. Ik denk dat ze het niet helemaal meent, dat ze denkt dat ze het toch wel aardig deed, maar het feit dat ze zo hard durfde te oordelen vind ik toch een pré."

'Ik ben natuurlijk een fanaat in extreme vorm. Als ik ergens achter wil komen, dan zou ik door tien muren kunnen gaan.'

Daarmee zijn we wel weer in Holland.van af wat je als norm beschouwt als "De Nederlandse Verlichting onder- je over Verlichting praat. Vroeger scheidt zich zeer sterk van de Ver- werd de Franse Verlichting altijd als lichting in Frankrijk, doordat ze veel uitgangspunt genomen en daarmee minder speculatief is, moraliserender vergeleken was de Nederlandse Veren meer gematigd. In Nederland zijn lichting een slap aftreksel. Je kunt ook welfigurenwaarvoor dat minder het ook anders bekijken: het is een geld, zoals Campo Weyerman, maar variant op een geheel. Dat er een wat die zijn marginaal. In het centrum gematigder standpunt in doorklinkt, staat de educatie. Dus wat u zegt is dat het met een godsdienstig sausje waar. Maar het hangt er maar net overgoten is, sluit aan bij de Nederlandse traditie."

H

iAU:

N

Handschrift van Betje Wolff in een ongedateerde brief.

I

^^, ^

A

';^t \ %.^An/ ^.., ,.,^^^ P^^^f,^, /^

x - ^ - ^ i-(t '^

32 ^

/y

j

4 >*

s dat nou niet jammer? "Dat wordt ons niet gevraagd. We hebben te maken met de teksten zoals ze er liggen. Ik ben zelf zeer geïnteresseerd in de irrationele kanten en in het extreme denken en als je dieper kijkt, dan blijken die soms toch ook wel aanwezig te zijn. Maar niet in een brief aan een neefje, tegen wie je zegt: jongen studeer maar goed. Zo'n brief is vanuit een speciale situatie geschreven." "In het leven en het werk van Betje Wolff zitten elementen die volstrekt onconventioneel zijn. Ze was een scandalon. Ze trok zich niets aan van wat men vond datje moest denken of moest doen. In de Beemster zat ze in

een glazen huisje. Ze was getrouwd Prof.dr. P.J. Buijnmet een predikant van de Hervormde ***••*= 'Een goed T^

,

, .

i

.1 1 1 •

literatuurhistoricus IS

Kerk en zat m een uiterst kleme altijd op pad' dorpsgemeenschap. Van daaruit Foto Flip Franssen heeft ze zich, op een misschien wat bemoeizuchtige wijze, gemengd in het debat over allerlei zaken, over tolerantie, over geestesvrijheid, ook als die zich ver buiten de Beemster afspeelden. Als er in Groningen iets aan de hand was, kreeg ze informatie

'Die mensen in de achttiende eeuw dichtten natuurlijk zoals wijfietsen.Het kon altijd en men deed het altijd.' uit de eerste hand en mengde ze zich onmiddellijk in het debat. Ze ging bovendien allerlei vriendschappen en correspondenties aan. Op die manier kreeg ze een betrekkelijk kwalijke reputatie waar ze heel moeilijk vanaf kwam. Haar geloofsovertuiging verschilde hemelsbreed niet zo veel van die van haar man, maar door de openheid waarmee ze sprak gaf ze aanstoot." 33

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen