VU Magazine 1988 - pagina 284

slaan op politieke fenomenen in de actuele werkelijkheid. Neem bijvoorbeeld de religie. Als er één zaak is die niets met politiek te maken heeft, dan is het wel de religie, aldus Machiavelli. Als een paus wereldlijk heerst heeft dit niets met religie te maken maar alles met het religieus vernis als machtsmiddel.

een politiek dier, dat zich weliswaar omhult met mooie verhalen van ethiek en religie, maar dat het uiteindelijk gewoon om de macht te doen is.

De methode die Machiavelli in zijn werk hanteert ontleende hij onder meer aan Polybius, die gesteld heeft dat wetten van oorzaak en gevolg de olgens Isaiah Berlin is Ma- politiek regeren, zoals ook de levenchiavelli de eerste denker in loze natuur door soortgelijke wetten de christelijke wereld die tot geregeerd wordt. Wetten die net de conclusie is gekomen dat de poli- zoals de natuurwetten te ontdekken tiek en het openbare leven een eigen zijn door middel van de empirische moraal hebben die fundamenteel in methode. strijd én onverzoenbaar is met de Indien de oorzaken van politieke gechristelijke moraal. Hiermee bedoelt beurtenissen ontdekt kunnen worBerlin niet dat politiek en ethiek ge- den door het verleden te bestuderen, scheiden zijn, en dat de politiek dan moet het ook mogelijk zijn om daarbij a-moreel is en verder niets. de toekomst te voorspellen door middel van het formuleren van verNee, het ligt dieper. Volgens Berlin gaat Machiavelli er- onderstellingen die op ervaringen uit van uit dat in de politiek de niet- heden en verleden gebaseerd zijn. christelijke moraal van de Griekse Met name door precedenten te bepolis of de Romeinse republiek zou studeren kun je motieven van poligelden. En wie dan kiest voor de po- tiek gedrag achterhalen, aldus Maiïtiek moet noodzakelijkerwijze kie- chiavelli. En, kan ik er aan toevoezen tégen het christendom. Daarbij gen, presidenten scheppen, zoals in is de slechtheid van èn in de politiek de Verenigde Staten gebeurt {The niet eigenlijk goed - namelijk van- Making of a President). wege het nobele doel dat de middelen zou heiligen - maar gewoon ernthema van Machiavelli's slecht. Maar wel noodzakelijk slecht. werk is de constatering dat En wel omdat de politieke praktijk de politiek geplaagd wordt leert dat anderen tot elke misdaad in door het dilemma van de beperkte staat zijn. goederen en de grenzeloze ambities. De adel wil heersen, terwijl de burger wil delen in de vruchten van die heerschappij. Wat resulteert is nieuwe ongelijkheid die dan weer leidt tot nieuwe strijd. Volgens Machiavelli zijn de meeste samenlevingen corrupt en kenmerken zij zich door het bestaan van een wijdverspreide sociale en econoEen heerser kan zich alleen staande mische ongelijkheid én het bestaan houden wanneer hij deze realiteit van een parasitaire adel die zijn soonderkent. De Heerser moet dus ciale plichten verzaakt en zichzelf zelf ook slecht zijn. De ware staats- vermaakt met frequente rooftochten man zal op iedere list van de tegen- op het platteland, hiermee de wanstander beducht zijn; sterker nog, hij kele vrede verstorend van mensen zal er op anticiperen door zelf listig die met rust gelaten willen worden. te zijn. Aanvaarding van welk mid- Uit oogpunt van beheersing én condel dan ook is daarbij geoorloofd, tinuïteit van de staatsmacht streeft mits het maar bijdraagt tot het be- Machiavelli naar een meer egalitaire reiken van het onder alle omstandig- samenleving. Een dergelijke samenheden te stellen doel: de versterking leving is voor de heerser namelijk van de machtspositie van de staat. makkelijker manipuleerbaar, zolang Want daar draait het om in de poli- althans het volk maar met rust gelatiek. En als de ene heerser het niet ten wordt. Wanneer sprake is van doet, dan doet de ander het wel. De verschillende sociale lagen kunnen mens is immers een zoon politikon, steeds nieuwe troonpretendenten

V

K

Machiavelli heeft in een structuurloos tijdperk de politieke creativiteit gestimuleerd.

6

opstaan wier aanspraken op de macht berusten op de al dan niet vermeende steun van nu de ene en dan weer de andere sociale laag. Dit terwijl het volk toch altijd aan het kortste eind trekt en de staatsmacht meer door Vrouwe Fortuna dan door de Heerser beïnvloed wordt. In De Heerser schetst Machiavelli in 25 hoofdstukken allerlei facetten van de centrale politieke vraag: wie krijgt wat, waar, hoe en wanneer? Naarmate een heerser met meer beleid te werk gaat - en dat kan hij doen door Machiavelli's lessen serieus te nemen - zal hij meer succes boeken en zijn lot in eigen hand nemen. Heersers die er vanuit gaan dat Vrouwe Fortuna, al dan niet in combinatie met God, de wereld bestiert, handelen in strijd met de vrije wil en verlaten zich op hun lot. En al zullen er ongetwijfeld zaken zijn die door het lot beheerst worden, er blijven nog genoeg zaken over die je wél kunt beïnvloeden. En als je je als heerser daar op voorbereid hebt, heb je al een half vorstendom gewonnen. Het bijzondere hout waaruit je als heerser gesneden moet zijn, lijkt voornamelijk uit kennis van Machiavelli's theorie en een laagje eikfineer te bestaan. Immers, de goede kwaliteiten die de heerser in de ogen VU-MAGAZINE—JULI/AUGUSTUS 1988

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen