VU Magazine 1993 - pagina 107

Einstein zat gewoon op zijn zolderkamertje met potlood en papier. De quantummechanica heeft alleen de salarissen gekost van de tien hoogleraren die zich daar mee bezighielden. N u hebben we de deeltjesversneller van het C E R N met een omtrek van 28 kilometer en een team van tweeduizend mensen. Dat alles o m een minuscuul stapje verder te komen in het ontdekken van de bouwstenen van de natuur. "Het is nooit genoeg. Wetenschappers zien er uit als een stel drenzende kinderen in een speelgoedwinkel. Altijd wordt er gezanikt over geld en speeltjes, nooit gaat het om de vragen die gesteld dienen te worden. Computers zijn nooit groot genoeg. Elk willekeurig streekziekenhuis moet röntgentomografie hebben. W e e je gebeente als de apparatuur twee jaar ouder is dan die van de concurrent. Ik heb nog nooit een wetenschapper horen roepen om een kleinere computer. Alsof de omvang van de technologie een maatstaf is voor kwaliteit." Vragen stellen, verbindingen leggen, naar samenhang zoeken, dat is wat de wetenschap volgens Henk Tennekes moet doen. Hij heeft een afkeer van de tot in het absurde doorgedreven specialisatie in de wetenschap. Wat hem betreft komt het er in de volgende eeuw op aan de relatie tussen natuur- en menswetenschappen te herstellen. De specialistische verscheurdheid in de hedendaagse wetenschap herinnert Tennekes op pijnHjke manier aan de schisma's die hij in zijn jeugdjaren in Kampen aan den lijve ondervond. "Het is verbijsterend om te zien hoe hele famiHes kapot zijn gegaan door het schisma dat in 1944 in de gereformeerde kerk optrad. In 1944! De wereld stond in brand en op dat moment zetten de broeders elkaar met volstrekte liefdeloosheid de kerk uit. Dat ze het aandurfden om in die tijd zoiets door te drukken. "In de zomer van 1984 had ik het heel moeilijk met mijzelf Ik dacht: misschien helpt het wanneer ik een dag lang in mijn geboortestad rondloop. D e hele dag dwaalde ik wezenloos rond in Kampen, kreeg honger en ben een broodjes-

winkel binnengelopen. Daar stond een klant die er duidelijk niet goed aan toe was en die werd door de verkoopster op een schandalige, harteloze wijze behandeld. Ik heb snel twee krentebollen gekocht en ben weggevlucht. Ik dacht: daar heb je Kampen ten voeten uit. Zelfs bij zoiets onbenulHgs als het verkopen van brood ontbreekt de meeste elementaire hartelijkheid. Ik wist weer precies waar ik altijd zo'n hekel aan heb gehad." I

Die behoefte aan samenhang en het overwinnen van schisma 's, is dat ook een reden waarom u de ontdekking van de chaostheorie als een bevrijding ervoer? "De chaostheorie heeft als kern: hoe ontstaat samenhang? Chaos waar j e niets mee kunt is niet interessant voor de wetenschap. Het gaat om de vraag: hoe ontstaat ordening in een systeem? Het werken met chaos was voor mij een hele opluchting. Ineens bhjk j e wel met een econoom of een bioloog te kunnen spreken, zelfs in dezelfde mathematische taal. In heel veel vakgebieden is sprake van instabiele systemen die zo hun eigenaardigheden hebben. Je dacht dat het hopeloos was om met mensen uit andere disciplines te praten en dan blijkt het toch mogelijk te zijn. Toen ik dat ongeveer vijf jaar geleden meemaakte, was dat voor mij een fantastische belevenis." De les van de chaostheorie is ook het leren leven met onzekerheid; met de onberekenbaarheid van de natuur en de onvoorspelbaarheid van de toekomst. Tennekes kritiseert onder andere degenen die met absolute zekerheid m e nen te kunnen voorspellen dat er een broeikaseffect zal optreden. " W e weten lang niet genoeg om te kunnen voorspellen dat het over vijftig jaar twee graden warmer zal zijn dan nu. Dat is absoluut onmogelijk. D e klimaatberekeningen zijn zo hopeloos primitief, een verstandig wetenschapper houdt de resultaten gewoon in de kast. Maar als ze hun onzekerheid erkennen, moeten ze op basis van geüjkwaardigheid in dialoog treden met het publiek. Dat is niet de bedoeling of zelfs eng." Hl

^^Natuurwetenschappers hebben nooit geleerd te reflecteren. Nooit geleerd om, als er iets raars gebeurt, stil te gaan zitten en te overdenken wat er aan de hand is. ^^

Kan de onzekerheid niet leiden tot politieke verlamming? De autolobby zal er dankbaar gebruik van maken. "Het niveau van de discussie deugt van beide kanten niet. Je kunt het vergelijken met het Orakel van Delphi. De ene partij beroept zich op het broeikaseffect alsof het een goddehjke uitspraak betreft. De andere partij zegt: het is maar een orakel. Beide partijen ontwijken op die manier hun verantwoordelijkheid. O o k als je niet zeker weet datje kind dreigt te ontsporen, neem je tegenmaatregelen. Dat doe je lang voordat er sprake is van scientific evidence. Mensen zijn heel goed in staat in concrete situaties hun verantwoordelijkheid te nemen, zelfs als de wetenschappeHjke zekerheden ontbreken. Dat is maar goed ook, anders zou je niet kunnen leven."

17

v u MAGAZINE M A A R T 1993

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen