VU Magazine 1994 - pagina 438

DEUITSPRAAK ' • - ^ j * . ^

Daarom! Het rechtlijnige denken zit het beest in ons zodanig ingebakken dat er v/el een evolutionaire oorzaak aan ten grondslag moet liggen. Zoals Pavlov's hondje na een kort leerproces belgerinkel als voedselbron ging beschouwen en alleen al bij het horen ervan begon te kwijlen, zo heeft ook de mens de onbedwingbare neiging oorzaken en gevolgen met elkaar te verbinden, ook wanneer er van zo'n causale relatie helemaal geen sprake is. De geconditioneerde reflex is ook homo sapiens niet vreemd. En dat heeft tot gevolg dat oorzakelijke verbanden doorgaans niet alleen bijzonder snel gelegd zijn, maar ook hardnekkig blijven voortbestaan, zelfs als de afwezigheid van elk direct causaal verband bij nader inzien ondubbelzinnig is aangetoond. De conclusie dat een snelle koppeling van oorzaak en gevolg tijdens de evolutie sterk kan bijdragen aan de overlevingskansen van een soort, lijkt onontkoombaar. Voor het domme, tegen beter weten in vasthouden aan een eenmaal gevonden verband geldt echter het tegengestelde: gebrek aan flexibiliteit en aanpassingsvermogen dragen immers niet bepaald bij aan een ontwikkeling in opwaartse richting, maar leiden tot het koesteren van deerniswekkende vooroordelen.

40

De mens wil weten hoe het zit en hoe het komt. Waarom? Daarom! En wel snel graag, en in een rechte lijn, zonder complicaties of omwegen. Wie uit een toename van het aantal allochtonen in ons land en een gelijktijdig geconstateerde stijging van het aantal gevallen van kleine en grote criminaliteit concludeert dat er dus een oorzakelijk verband tussen beide moet zijn, volgt blindelings de weg die hem tijdens de evolutie is gewezen. Maar daarmee is die conclusie nog niet juist. Integendeel. Grootste verworvenheid van de intelligente menselijke geest is juist om zo'n snel geconcludeerde causale relatie aan een diepgaande analyse te v/illen onderwerpen. Wij zijn tenslotte Pavlov's hondje niet! Klassiek voorbeeld om het risico van een onkritisch oorzaak-gevolg-

v u MAGAZINE NOVEMBER 1991

/AMSTERDAM

N,

^--

Samenwonende paren gedragenx zich heel anders dan gehuwde stellen. De kans op een scheiding is voor samenwoners bijvoorbeeld vijf keer groter dan voor echtparen. Nog verrassender is dat het samenwonen als 'proeftuin' voor het huwelijk een averechts effect lijkt te hebben. Dat blijkt uit het onderzoek onder zesduizend vrouwen van 18 tot 37 jaar door D. Manting, die daarop vandaag hoopt te promoveren aan de Universiteit- v?--' Amsterdam. De onderzoekster heeft de' - ^ samengevo*-^—^^J- -"^ v'C^-'

denken te illustreren is dat van de ooievaar en de zuigeling. Hoe meer ooievaars des te groter het aantal baby's; met wetenschappelijk goedgekeurde statistieken in de hand valt deze hypothese vrij eenvoudig te bevestigen. Maar iedereen die ooit seksueel is voorgelicht zal onmiddellijk de gevolgtrekking van de hand wijzen, dat, zoals mij ooit is wijs gemaakt, de ooievaar dus toch op een of andere wijze bemoeienis heeft met de distributie van zuigelingen. Het geconstateerde verband berust op schijn. Achter het gelijktijdig voorkomen van ooievaars en relatief grotere aantallen menselijk kroost, ligt een derde factor verscholen, die van invloed is op beide verschijnselen, namelijk die van de geografische situering: ooievaars verkeren bij voorkeur op het platteland, terwijl daar traditiegetrouw ook de voortplantingsdrift van de mens wat groter is dan elders. Vergeleken bij het ooievaarsverhaal klinkt de redenatie uit bovenstaand krantfragment heel wat aannemelijker. Desondanks wordt hier dezelfde fout gemaakt. Uit het feit dat paren die samenwoonden voor ze trouwden, later vaker tot echtscheiding besluiten, wordt de conclusie getrokken dat het één (dat is: het samenwonen) directe gevolgen heeft voor het andere (de scheiding). Let •wel: niet de onderzoekster legt dat oorzakelijk verband - zij kijkt wel

"^ so det vei* een Hjke won een'* lijk' ne

Door D. Prinsen uit! - maar de journaliste. "Samenwonen als 'proefhuwelijk' werkt averechts", kopt de krant letterlijk. Toch berust ook dit verband op schijn. Het is zo simpel: jonge mensen die besluiten tot tijdelijk dan wel chronisch samenwonen, kijken anders - nuchterder, vrijblijvender, zo u wilt: zelfzuchtiger - tegen partner en relatie aan dan het jonge stel dat maagdelijk en vol van ongerepte idealen de huwelijksnacht in gaat. Anders dan bij het eerste duo is alleen al daarom de kans groter dat dit laatste paar - al dan niet tegen heug en meug, maar niettemin samen de gouden bruiloft zal halen. Samen^vonen en proefhuwelijk zijn dus geen oorzaak van de latere huwelijksbreuk, maar gewoon het gevolg van dezelfde relationele mentaliteit die de kans op een latere scheiding vergroot. Dit soort oorzakelijke misverstanden komt vaker voor dan men denkt, zelfs in de wetenschap. De gevolgen zijn niet altijd zonder gevaar, maar vaak wel komisch. Zoals het geval was bij de bioloog die proeven deed met een gedresseerde vlo. Als hij riep "Spring!", dan sprong het beest. Toen de onderzoeker het beest vervolgens de poten aflcnipte, bleven zijn commando's zonder resultaat. "Een vlo die men de poten afknipt", zo luidde de eerste stelling bij het proefschrift van de bioloog, "wordt doof."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen