VU Magazine 1994 - pagina 251

Beide zijn namelijk exponentieel in aantal toegenomen. Het is een hele kunst om het kaf van het koren te scheiden. De Graaff: "Er zijn voorbeelden te over van diensten die zo veel informatie kregen dat ze het juiste signaal er niet meer uitpikten. Over de aanstaande Japanse aanval op Pearl Harbor was achteraf gezien voldoende informatie beschikbaar. Alleen over het exacte 'waar' en 'wanneer' bestond onzekerheid doordat steeds een andere datum werd genoemd. Als je het heel Machiavellistisch wilt bekijken, dan kun je een vijandelijke inlichtingendienst beter ontregelen door hem te veel informatie te geven dan te weinig." O m deze reden is De Graaff niet bang dat het toenemende elektronische dataverkeer over de wereld spionage vergemakkelijkt. Het ene geheim is het andere niet. Zodra een geheim bij openbaring schade kan toebrengen aan de staat, is er sprake van een staatsgeheim. Artikel 98 m het Wetboek van Strafrecht spreekt over gegevens waarvan geheimhouding door het belang van de Staat ojzijn bondgenoten wordt geboden. Enige verduidelijking vinden we m de Aanwijzingen voor beveiliging staatsgeheimen en vitale onderdelen van de rijksdienst, die in februari 1989 in de Staatscourant werden gepubliceerd. Het reglement bepaalt vooral hoe een staatsgeheim document (dat kan papier zijn of een diskette) tegen onbevoegden dient te worden beveiligd. Elk ministerie heeft ambtenaren in dienst die gevoelige documenten rubriceren: ze bepalen of het om confidentiële, geheime oi zeer geheime staatsgeheimen gaat. Op het document is vermeld wie inzage heeft; een clubje mensen dat slinkt naarmate de geheimhouding stringenter is. Een zogeheten rubricermgslijst moet dienen als hulpmiddel bij de bepaling hoe geheim een document is. O p deze lijst (die bij navraag niet bij elk departement openbaar blijkt) is aangegeven welk soort gegevens als staatsgeheim wordt beschouwd èn beveiligd. Ook de mate van geheimhouding is vermeld. Zo staat bovenaan de lijst van het ministerie van Defensie de krijgsmachtsleutelpuntenlijst; een opgave van objecten in het land die van vitaal belang zijn voor de verdediging tegen een invasiemacht. Deze gegevens worden als 'permanent zeer geheim' aangemerkt. Een topper van gelijk kaliber bij het ministerie van Justitie is - heel opmerkelijk - misdrijven gepleegd door leden van het Koninklijk Huis. Als het aan Justitie ligt worden de betreffende documenten dus slechts aan een uiterst select gezelschap voorgelegd. 'Spionnen' als Henk van der Meyden horen daar in elk geval met bij. Staatsgeheimen worden doorgaans opgeborgen in brandkasten. Dat ze daardoor niet onaantastbaar zijn, is inmiddels bewezen. In maart 1 992 publiceerde NRC Handelsblad delen uit de notulen van de ministerraad - volgens de rubriceringslijst van het ministerie van Algemene Zaken een 'zeer geheim' document. Door het lek konden krantelezers uitvoerig vernemen van de gedachtenwisselingen in het kabinet over het standpunt van de Nederlandse regering ten aanzien van tropisch hardhout. Het voorval roept de vraag op of journalisten de enigen zijn die dergelijke documenten kunnen losweken. Hoewel oud-MID-topman Duijn dus met grote stelligheid beweert dat er nog steeds wordt gespioneerd in ons land, is het aantal incidenten uit het recente verleden op een hand te tellen. Enkele jaren geleden werden vier Russen uitgewezen die een opvallende interesse voor de Rotterdamse haven aan de dag legden. Een dergelijke gebeurtenis voltrekt zich doorgaans in een oorverdovende stilte; geen van beide

betrokken partijen (noch de Russen, noch de Nederlandse overheid) heeft belang bij veel ophef. Die neiging tot verdoezeling geldt nog sterker bij bedrijven onderling. Dat er wel degelijk wat gaande is, blijkt uit een artikel dat een topman van de Centrale Recherche Informatiedienst kort geleden schreef in het 'Tijdschrift voor de Politie'. Het Nederlandse bedrijfsleven zou jaarlijks voor tientallen miljoenen guldens schade lijden door bedrijfsspionage. Doordat slechts een fractie wordt aangegeven bij de politie, ligt de werkelijke schadepost nog beduidend hoger.

^^^^^•••ü

Hekken

De dagen van de kleumende spion bij het hek van een kazerne lijken ver achter ons te liggen. Hoewel bijvoorbeeld militaire vliegvelden formeel nog steeds moeten worden afgedekt op landkaarten en luchtfoto's, is het een koud kunstje om de ligging van start- en landingsbanen en verdedigingsmiddelen te achterhalen. Tijdens open dagen heeft het grote publiek vrij toegang tot de basis. De koude-oorlogparanoia bij Defensie lijkt voorbij. We moeten diep graven in de Nederlandse rechtsspraak om een veroordeling te vinden op basis van het 'staatsgeheime' artikel in het Wetboek van Strafrecht. Een zaak die in december 1958 in cassatie werd uitgevochten voor de Hoge Raad is tekenend voor de kilste periode in de Koude Oorlog. In het beklaagdenbankje stond een man die eerder door de Bredase rechtbank was veroordeeld tot driejaar gevangenisstraf met aftrek van voorarrest. Hij werd beschuldigd van het "op een kaart aanbrengen van aantekeningen en op schrift brengen van tekeningen, vermeldingen en bijzonderheden waarvan de geheimhouding door het belang van de Staat was en is geboden". In het arrest worden de verboden handelingen (hier en daar in krom Duits) zó beschreven: "- het observeren en aantekenen op een of meerdere wegenkaarten van de geografische ligging van een aantal militaire objecten gelegen m...onder welke een magazijncomplex van de Koninklijke Luchtmacht nabij een munitiecomplex ten Westen van..., een mobilisatiecomplex ten Noord-Oosten van..., een mobilisatiecomplex ten Westen van..., een militaire vliegbasis en een ondergrondse benzineopslagplaats in ...ongeveer ten Noorden van... . - het observeren en op een vel papier vermelden van bijzonderheden betreffende aard en ligging van een militair benzinedepot gelegen ten Oosten van..., luidende ongeveer: 'Zwischen... (in Richtung ...links von der Reichsstrasse) ist im Wald, teilweise von der Strasse aus sichtbar em grosses Autobenzinlager. Tausende Jerrycans (Benzinkannen von 20 Itr) stehen hier gefullt fertig und wird mit Lastwagen abgeholt. Tanks sind untererdisch. Benzin wird regelmassig mit militair Tankwagen angefuhrt.' Volgens een gehoorde getuige-deskundige, een zekere Van D., is "het conglomeraat van die gegevens, als niet dan zeer moeizaam door systematische verzameling en samenbundeling tot stand te brengen, een militair geheim, dat in het belang van 's lands defensie bewaard moet blijven". Voor dat argument bleek de Hoge Raad wel gevoelig. Het vonnis van de lagere rechtbank werd dan ook bekrachtigd. Bijna vijfendertig jaar later zou de Nederlandse vredesbeweging een handboek uitgeven met uitgebreide plattegronden van alle militaire bases in de provincie Gelderland. Het boek is voor iedereen te verkrijgen, maar zal nu zelfs onder spionnen geen aftrek meer vinden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen