VU Magazine 1995 - pagina 62

Bonobo's (ook wel dwergchimpansees genoemd) zijn als mensaap het meest verwant aan homo sapiens. Deze zwart-wit tekening is de allereerste krabbel die een bonobo ooit maakte met behulp van potlood en papier. Volgens deskundigen is met name de vormvariatie in deze tekening, waarin naast strepen bijvoorbeeld ook lussen, stippen en zelfs een cirkel voorkomt, verbluffend vergeleken met het werk van andere mensapen.

Natuurlijk, het kan niet genoeg benadrukt worden dat de experimenten van Morris en Rensch tot opmerkelijke resultaten hebben geleid. Tenslotte had niemand ooit gedacht dat, zoals zij constateerden, apen het elementaire gebruik van schildermaterialen (penseel, verf en beeldvlak) tot op zo'n hoog niveau zouden kunnen begrijpen. Morris en Rensch ontdekten dat apen zichtbaar veel plezier beleven aan het spelen met voorwerpen die hun gebaren onmiddellijk omzetten in zichtbare kleurpatronen op het effen witte vlak van een vel papier. Niet alleen leggen apen een sterke en spontane interesse voor het spelen met verf aan de dag, ze tonen ook aanleg en smaak om variaties te produceren die vanuit formeel oogpunt zeer steekhoudend lijken, en daarom een voedingsbodem vormen voor esthetische analyses van de resultaten van hun schilderkunstige spel. Een van de opvallendste kenmerken van het verschijnsel is bovendien dat apen hun verrichtingen aanpassen aan het middel dat ze in handen krijgen: Morris heeft geobserveerd hoe zijn chimpansee Congo zichzelf leerde wat de beste manier is om een potlood of een penseel vast te houden; het blijkt precies dezelfde manier die veel mensen gebruiken. Schilderingen en tekeningen van apen vertonen ritmische structuren die voortkomen uit herhaalde bewegingen van de onderarm, evenwichtige en rond een middelpunt opgebouwde patronen, maar ze verraden ook een uitge-

KLOOF

In dit essay - tenslotte geschreven door een estheticus die zich doorgaans bezighoudt met menselijke kunstuitingen en die niet graag voorbijgaat aan het fundamenteel specifieke karakter daarvan - wil ik kritiek leveren op de inmiddels vrij ruim aanvaarde gedachte dat onderzoek naar schilderende apen (laat staan andere dieren) een direct antwoord zou kunnen geven op de vraag naar de oorsprong van de kunst. Ondanks de indrukwekkend lijkende overeenkomsten tussen schilderende apen en menselijk artistiek gedrag (zelfs als dit op het niveau van kleine kinderen plaatsvindt) blijft er mijns inziens een radikale kloof gapen tussen kunst en krabbels, die de biologie niet kan slechten. In mijn visie kan schilderwerk van apen hooguit aanleiding geven tot een betere beschrijving van die kloof, en daarmee tot een beter begrip juist van het bijzondere en unieke van menselijke kunstuitingen. Deze opvatting neemt niet weg dat ik de speurtocht naar de oorsprong van de kunst van dermate groot belang acht, dat ook ik onderzoeksprojecten als die van Morris en Rensch zonder meer gerechtvaardigd vind. Maar met een beetje kritische zin valt in te zien dat hun werk uiteindelijk aleen maar opnieuw heeft bevestigd dat de oorsprong van de cultuur zich blijft verschuilen achter het verschil tussen de mens en zijn naaste verwanten. WETENSCHAP,

CULTUUR

O) SAMENLEVING

60

- IANUAKI/EEBRUARI

199^

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen