VU Magazine 1995 - pagina 252

hevig is aan een proces van slijtage." En even verder: "De agressiviteit van de islam is verdwenen en Europa hoeft niet meer te sidderen." Maar Europa siddert wel degelijk weer. Volgens Willy Claes, secretaris-generaal van de NAVO, heeft het islamitisch fundamentalisme de plaats ingenomen van het communisme als belangrijkste bedreiging voor het Westen.

ervan zijn trouwens al gevlucht. "De politieke en intellectuele elite heeft veel van haar prestige, gezag en macht verloren. De voormalige gekoloniseerde landen worden bijna zonder uitzondering slecht bestuurd. De problemen worden groter, de armoede neemt toe. Het is een deconfiture. Dat verklaart waarom een nieuwe elite is opgestaan, die gebruik maaict van fundamentalistische islamitische denkbeelden. Die slaan kennelijk aan bij de bevolking. In Algerije is het succes van de fundamentalisten grotendeels een vertaling van het onbehagen over de prestaties van de regerende klasse."

Bent u dooi de ontwikkelingen van de laatste jaren niet veel minder optimistisch geworden dan u destijds in uw essays nog wasf "Eigenlijk wel. Toen ik in 1959 promoveerde luidde een van mijn stellingen: 'Het lijkt onvermijdelijk dat op den duur in Egypte de opvatting van de koran als het letterlijk woord van Allah in vrijzinnige richting zal evolueren, evenals dat met de bijbel met de moderne richtingen in het christendom is geschied.' Dat is meer dan dertig jaar geleden. Ik denk nog steeds dat het zal gebeuren, maar ik zal het niet meer meemalcen. "Het is waar dat ik in het begin veel optimistischer was dan nu. Het is leerzaam om naar de rechtsontwikkeling mijn hobby - in de arabische landen te kijken. In Tunesië is omstreeks 1956 een zeer revolutionair familierecht ingevoerd. In dit recht, dat gepresenteerd werd als islamitisch, worden man en vrouw volledig aan elkaar gelijk gesteld in zaken van huwelijk, voogdij en echtscheiding. Die hervormingen werden destijds door een avantgarde doorgezet. Als het volk daarover gestemd had, was men het daarmee niet eens geweest. Maar nu zijn zulke moderniseringen al helemaal niet meer mogelijk. Het is heel vervelend om te zien wat er in de moslimwereld gebeurt. Iran, Saoedi-Arabië en Soedan zijn fundamentalistisch en Algerije is in groot gevaar. Zelfs in Indonesië, waar ze zo vrijzinnig waren, zie je nu meisjes met sluiers."

Uw collega-arabist Van Koningsveld ziet de radicale islamieten als strijders voor sociale rechtvaardigheid. "Fundamentalisten zeggen te strijden voor sociale rechtvaardigheid. Ik geloof daar niet in, maar ze zijn ongetwijfeld oprecht in wat ze zeggen. Ze denken inderdaad dat als de islamitische wet maar ingevoerd wordt, alles vanzelf goed zal komen. Het is misschien te vergelijken met de nazi-beweging; die heette niet voor niets nationaal-socialistisch. De nazi's hebben een einde gemaakt aan de werkloosheid en ze hebben winterhulp ingevoerd. Zoiets is voor ons moeilijk te erkennen, want uiteindelijk lapten ze ieder gevoel voor rechtvaardigheid aan hun laars. Maar die sociale noties zaten er wèl in. "De fundamentalisten beoefenen meer een soort liefdadigheid dan dat ze zich inzetten voor sociale hervormingen. Ze organiseren busdiensten voor meisjesstudenten die anders in overvolle bussen in indecente situaties terechtkomen; dat vinden die meisjes heerlijk. Maar het is niet de essentie van het probleem; de essentie is de armoede en die verander je niet door verplichte aalmoezen. Wie de inkomensverdeling via belastingen wenst te veranderen komt met de voorschriften van de islamitische wet uit de elfde eeuw niet ver. "De islamitische wet erkent geen verzekeringen; een verzekering heet een kansspel te zijn. Maar een moderne maatschappij zonder verzekeringen is gewoon ondenkbaar. Het zijn allemaal gevaarlijke illusies. Waarom loopt het systeem in Saoedi-Arabië, ondanks het feit dat ze daar een fundamentalistisch bewind hebben, nog goed? Omdat ze schatrijk zijn. Dan kan alles. Maar in armere landen komt er alleen maar ellende van. "Om nu van een groot islamitisch gevaar te spreken vind ik ook weer overdreven. De islamitische wereld is erg zwalc. Dat blijkt uit de Palestijnse kwestie: een paar miljoen joden, weliswaar gesteund door Amerika, hebben de arabieren de ene na de andere nederlaag toegebracht. Er bestaat geen gevaar van oprukkende moslimse heerscharen. Toch is er een storende factor: ongeveer tien procent van de moslimbevolking in Europa houdt er fundamentalistische denkbeelden op na. In Europa bestaan netwerken ter ondersteuning van de Algerijnse terreur. De Rote Armee Fraction en de Rode Brigades waren ook zeer gevaarlijke bewegingen, maar hun achterban was toch veel

"Het is h66l V6iv6l6nd om 16 zien wat 61 in 3.6 moslimwereld gebeurt. Zelfs in Indonesië, waar ze zo vrijzinnig waren, zie je nu meisjes met sluiers."

Is het niet verleidelijk om als westerling te denken dat andere culturen als vanzelfsprekend ook zullen moderniseren en verwestersenl "Dat is waar, de wens kan de vader van de gedachte zijn. Maar ook mijn Egyptische vrienden waren er destijds van overtuigd dat de samenleving zou moderniseren." Wie veel met intellectuelen omgaat, kan een vertekend beeld krijgen van wat er in de samenleving speelt. "Natuurlijk, maar dat heeft ook te mal<;en met je positie in zo'n land. Als je gesprekken voert, stap je niet snel op een Egyptische boer af; die heeft niet zo veel te vertellen. Onwillekeurig kom je met moderne intellectuelen in aanraldng. Maar het is waar dat die intellectuelen altijd al een kleine minderheid in de samenleving hebben gevormd. Je kunt achteraf misschien zeggen dat ik teveel onder tien procent van de bevolking heb vertoefd en te weinig onder de overige negentig procent. Algerije staat nu te schudden op zijn grondvesten. Het verandert weinig aan de situatie aldaar dat er zulke goede Algerijnse schrijvers zijn. Veel WETENSCHAP,

CULTUUR

et) SAMENLEVING

10

- IUNI

199s

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen