VU Magazine 1995 - pagina 554

tegen Europese gewoonten aangekeken. Die Perzische brieven komen wel voor in de geschiedenis van het Europese denken maar krijgen toch iets minder aandacht dan zijn verhandeling over de scheiding der machten. Nu is er nog iets interessants. In hetzelfde jaar, 1720, waarin die Perzische brieven verschijnen, komt er ook een reëel bestaand hebbende Turkse ambassadeur in Frankrijk op bezoek. In opdracht van de sultan in Constantinopel moet hij een rapport opstellen over alles wat hij over Frankrijk te weten kan komen. Het is interessant om te zien dat het rapport van die Turkse ambassadeur lijkt op het boek van Montesquieu met die imaginaire Perzen. "Ik zou graag willen dat in de toekomst een geschiedenis van de politieke theorie komt waarin Montesquieu en die Turkse ambassadeur naast elkaar staan. Dat is een enorm ambitieus programma en als ik het boek ooit schrijf, kunnen de critici zich erop werpen en daar gaten in gaan schieten. Maar ik wil het niet-vanzellsprekende laten zien. Ik denk dat er een moment komt dat ik het zal gaan proberen." Is het tonen van het niet-vanzelfsprekende ook al niet de inzet van uw laatste paar boeken} Het laten zien dat bet in de geschiedenis allemaal anders had kunnen lopen en dat veel van het toeval afhangtl "Het woord 'toeval' gebruik ik liever niet. Ik gebruik liever het technischfilosofische woord 'contingentie'."

uitkomen bij de liberale staat. "Er is echter veel te zeggen voor de gedachte dat verschillende politieke uitkomsten mogelijk waren. In een groot deel van Europa heeft de liberale democratie het in de negentiende eeuw helemaal niet gewonnen. Pas na de wereldoorlogen in deze eeuw heeft de liberale democratie zich in in bijna heel Europa verbreid, en na de ineenstorting van het communisme heeft het zich ook uitgestrekt naar het oosten." Het lijkt me dat er goede argumenten zijn om te zeggen dat het op zijn minst zeer waarschijnlijk is dat de liberale democratie in de geschiedenis uiteindelijk zal overwinnen. "Je kunt alleen maar zeggen dat de liberale democratie tot nu toe gewonnen heeft. Wel kun je constateren dat wanneer zich in een samenleving eenmaal een democratisch gelijkheidsethos gevestigd heeft, dat ethos de neiging heeft zich uit te breiden. Van het gezag wordt dan steevast verlangd zich te rechtvaardigen. Waarom matigen sommige mensen zich aan meer macht te hebben of rijker te zijn dan anderen? Gelijkheid wordt de norm, ongelijkheid moet worden verdedigd. In de politiek is vrijheid de norm en behoeft inperking van de vrijheid rechtvaardiging. Maar die manier van denken is in Europa nog maar zeer recent. "In Europa hebben machtige stelsels J • 7 • J _7 • bestaan die meenden dat niet individu-

"Het socialism6 als alt6inatl6f systeem heeft afgedaan. Wat kaarsrecht overeind staat Is de notie van sociale 7

ï6CntVaaiaigh6ld Dat is zo'n lelijk woord. "Gat vind ik ook, maar ik heb het nodig omdat het betekent 'toevallig ten opzichte van'. Er is het beroemde verhaal van stadhouder Willem III die met zijn vloot naar Engeland ging om de Whigs aldaar aan de overwinning te helpen. De wind had toen de goede richting voor de uiteindelijke overwinnaars en men spralc daarom over een protestantse wind. De suggestie was dat God hier een groot plan aan het uitvoeren was. Als ik nu spreek over de contingentie van de wind, zeg ik niet dat de wind toevallig zo waaide. Meteorologisch gezien is er geen willekeur. De windrichting heeft alleen geen enkel verband met de politieke ontwikkelingen van die tijd. "Maar het is waar, de inzet van mijn laatste boek en dat over het liberalisme is te laten zien dat hetgeen onvermijdelijk schijnt, soms ook anders had kunnen zijn. Je moet niet teveel lijn in de geschiedenis willen zien. Bij oorlogen en revoluties zijn soms uiteenlopende uitkomsten denkbaar. Montesquieu zegt dat als een staat door een veldslag ten onder gaat, er klaarblijkelijk een algemene oorzaalc was waardoor dat wel moest gebeuren. Mijn reactie daarop is: als die veldslag nu eens anders was afgelopen? "Het rechtlijnige negentiende-eeuwse vooruitgangsdenken is niet meer zo en vogue. Toch blijft er iets van hangen: zoals het in de geschiedenis gegaan is, moest het wel gaan. Op die manier kun je de geschiedenis van Europa beschrijven als een van een toenemende vrijheid, waardoor die ontwikkeling in de negentiende eeuw wel moest

ai6

ele vrijheid maar collectieve waarden

het hoogste goed belichaamden,- coUectieve waarden als daar zijn: de natie, het arische ras of de belangen van het proletariaat zoals geïnterpreteerd door de communistische partij. Lange tijd is het ook onder intellectuelen niet ongebruikelijk geweest om te denken dat het doorgeslagen individualisme van de gedegenereerde Westeuropese volkeren een doodlopende weg was."

de socialisten de politiek binnenbrachten. "

WETENSCHAP,

CULTUUR

De liberale democratie is toch het meest aantrekkelijke systeem^ "Ik zou graag dat optimisme delen. Het idee van vrijheid en gelijkheid is inderdaad erg besmettelijk. Maar andere ideeën zijn óók erg besmettelijk. Velen denken dat de val van het communisme in China een kwestie van tijd is. Dat kan zijn, maar misschien gebeurt het ook niet. Econonrische liberalisering hoeft niet altijd samen te gaan met politieke liberalisering." Sinds lang gevestigde autoritaire systemen maken soms plaats voor democratieën, maar het omgekeerde zie ik nog niet zo snel gebeuren. "Dat hangt er vanaf. In een land waar de waarden van vrijheid en gelijkheid diep in de poriën van een samenleving zitten, is zo'n omverwerping inderdaad onwaarschijnlijk. Toch moeten we constateren dat in Frankrijk een van de thuislanden van die waarden - het Front National vijftien tot twintig procent van de stemmen

e) SAMENLEVING

20

- DECEMBER

1995

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen