VU Magazine 1997 - pagina 348

De mens kan zich een leven zonder bewustzijn niet voorstellen. Maar hoe zit dat bij dieren? Bewijzen dat dieren al dan

geschreven. En er is niet eens zo heel veel fantasie voor nodig om de speelgoedbeer die door zijn kleine baasje of bazinnetje geknuffeld wordt tevreden te zien kijken. Is zo'n varken écht intelligenter dan een paar regels computercode, écht gevoeliger dan een lappenpop, en wat betekent dat dan voor de manier waarop we met varkens omgaan? Dat zijn, in zekere zin, de vragen waarop de auteurs van 'Animal Consciousness and Animal Ethics - perspectives from the Netherlands' een antwoord zoeken.

niet over bewustzijn beschikken is onmogelijk. Maar is dat eigenlijk wel nodig om onze houding jegens dieren te bepalen?

Het is niet eens zo moeilijk te begrijpen. Er bestaat een prik tegen varkenspest, maar ingeente varkens zijn niet te onderscheiden van besmette varkens. Ze zijn dus onverkoopbaar en er zit niets anders op dan ze te 'ruimen'. Kortom, een varken inenten is net zoiets als een stoel repareren voor je hem bij het afval zet. Maar is een varken wel een stoel? In dezelfde week waarin de minister van landbouw opnieuw besloot geen inentingsprogramma op te zetten, zond de BBC een programma uit over intelligentie-onderzoek bij varkens en over varkens als gezelschapsdier, over varkens die computerpuzzels oplosten, en over varkentjes die ervan genoten op schoot te zitten. Een varken is geen stoel. Varkens zijn, op hun manier, intelligente en aanhankelijke mededieren, en wie het schrijnend noemt dat ze op dit moment in grote aantallen als bedrijfsafval worden afgevoerd, drukt zich, zo lijkt het, erg voorzichtig uit. Toch is het de vraag of dat inderdaad niet slechts zo lijkt. Een computerprogramma dat zélf een puzzel oplost, is gauw

52

wcs

SEPTEMBER/OKTOBER

1997

Parallellen Ooit was de wereld in de ogen van haar bewoners een bezield geheel, bewoond door kleinere bezielde gehelen. Maar de afgelopen eeuwen is het Westerse wereldbeeld sterk gemechaniseerd: de wereld bestaat uit dingen die via domme regels inwerken op andere dingen. Descartes, die volgens velen de aanstichter van deze omslag in het denken was, zag alleen nog ruimte voor de ziel als bewoner van het menselijk lichaam. Wat die ziel daar deed, en hoe die zich met zijn vervoermiddel verstond, was onduidelijk, en is dat sindsdien grotendeels gebleven; het lichaam-zielprobleem. Inmiddels beschikken we over computers die analyseren en redeneren op een manier die we goed menen te snappen. We weten meer over de bouw van hersenen, en zien daarin voldoende parallellen met de bouw van computers om ons voor te kunnen stellen dat ons denken en óns redeneren op een 'mechanische' manier door hersenen kunnen worden uitgevoerd. Daarmee is een klein stukje van het lichaam-zielprobleem opgelost: het denken en redeneren van de ziel is gaan samenvallen met de elektrische activiteit van de hersenen. Maar er blijft nog een boel over. We zijn ons bewust van de wereld om ons heen, en van onszelf als onszelf. Hoe dat werkt weten we echt niet. Het lichaam-zielprobleem is een hersenenen-bewustzijnprobleem geworden. Descartes was niet de enige boosdoener. Het moderne wetenschappelijke onderzoek naar diergedrag, de ethologie, heeft veel te danken aan de opkomst van het behaviorisme in de psychologie. Een behaviorist is iemand die zich niet bekreunt om ziel of bewustzijn, en alleen kijkt naar gedrag, en naar de manier waarop gedrag verandert onder invloed van - meetbare - uitwendige en inwendige prikkels. Die aanpak werd gretig overgenomen door de grondleggers van de moderne ethologie, waaronder de zeer gezaghebbende Nederlander Nico Tinbergen. Tinbergen heeft nooit ontkend dat dieren een bewustzijn zouden kunnen hebben, maar hij ging er in zijn onderzoek van uit dat je diergedrag, simpel samengevat, niet moet verklaren in mentale

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen