VU Magazine 1998 - pagina 118

interessante gedachten over het kopje met betrekking tot zichzelf, maar is niet in staat het kopje leeg te drinken, laat staan zelf thee te zetten. Hij is meer geïnteresseerd in abstracte vragen dan in praktische oplossingen." Schizofrenie is dan ook geen neurose, maar een psychose. Het gaat om een ernstige geestesziekte die zich ook in het optreden van hallucinaties uit. Terwee: "Ik heb iemand geïnterviewd die dacht dat de politie drie keer per dag met loeiende sirenes bij hem langsreed. Dat vond hij storend. Ze drongen door tot in zijn hoofd. Hij klaagde over een 'open hoofd' en kon zich moeilijk concentreren, omdat hij zich voortdurend tegen de politie moest wapenen. Hij kon ook de krant niet lezen, oindat alle foto's 'gezichten' waren die tegen hem spraken." Bij wijze van experiment gaf Terwee de man een keer een aflevering van Vrij Nederland ter inzage: "Ik noteerde wat de 'gezichten' allemaal tegen hem zeiden. Het ging meestal om korte kreten. Ze scholden hem uit en zeiden verwarrende en vervelende dingen. Het was voor hem een worsteling om het weekblad door te lezen." Terwijl dromen van mensen met een neurose niet duidelijk verschillen van dromen van 'normale' mensen, kan datzelfde niet gezegd worden over mensen met een acute psychose. Op grond van de dromen die hij tot nu toe heeft verzameld komt Terwee in ieder geval tot deze conclusie: "Diezelfde noodzaak om je tegen een bedreigende buitenwereld te beschermen zie je ook in dromen van schizofrenen. Je komt enorme angsten tegen die je zelden in dromen van niet-schizofrene mensen ziet. Het gaat dan bijvoorbeeld om het uiteenvallen van het ik, om het bedreigd worden in de eigen identiteit." Verder is het Terwee opgevallen dat het droom-ik van schizofrene patiënten weinig invloed uitoefent op wat er gebeurt in een droom. Er zit ook weinig progressie in hun dromen. Normaal gesproken tonen dromen een bepaalde ontwikkeling. De dromer worstelt met een probleem, maar in de droom komt hij daarmee wat verder. Dat geeft het

42

wcs

M A A R T / A P R I L 19

samenzwerend tegen de dromer keren, zijn niet significant frequenter aanwezig in de dromen. Wel blijken die wanen vaker voor te komen bij proefpersonen die gedurende de onderzoeksperiode last hadden van psychotische verschijnselen.

vertrouwen dat dromen benut kunnen worden voor een stukje zelfkennis. Ze zijn probleem-oplossend. Maar in dromen van schizofrenen ontbreekt dit houvast. Terwee: "Ik zie vaak een complete machteloosheid en uitzichtloosheid. Een bepaald thema komt telkens terug en steeds op dezelfde wijze. Dat geeft mij het sterke gevoel dat dromen inderdaad een weerspiegeling zijn van ons waakbewustzijn. Want ik heb te maken met mensen die al een hele tijd in een inrichting zitten of al heel lang zelfstandig worstelen met hun schizofrene problematiek."

Aardse atmosfeer

Bizarre beelden

Een van de studenten die onder begeleiding van Sybe Terwee haar afstudeerscriptie aan schizofrenie en dromen wijdde is Maija Moors. Om aan het benodigde droommateriaal te komen heeft ze een oproep geplaatst in het kwartaalblad 'Open Geest' van de vereniging Anoiksis. Dit is een vereniging van patiënten die een of meerdere psychosen hebben gehad en die volgens hun psychiater of andere hulpverleners schizo-actief of schizofreen zijn. Op haar oproep reageerden 13 personen. Van hen deden uiteindelijk 9 personen mee aan het onderzoek van Moors. Het ging hierbij om personen die gewoon thuiswonen, met of zonder partner, met of zonder begeleiding. Een maand lang werden ze door de psychologiestudente twee keer per week opgebeld. Bij deze gelegenheid konden ze de dromen die hen het meest bezighielden inet de onderzoekster bespreken. De rest van de dromen stuurden ze schriftelijk toe. Zo verzamelde Moors 234 dromen die ze allemaal in haar scriptie heeft opgenomen. Een aantal van die dromen zijn duidelijk herkenbaar door de aanwezigheid van wat Moors een schizofrene atmosfeer noemt. Ze citeert er twee in de inleiding. De eerste droom drukt dreiging uit: "Ik ben in een huis, er is ergens brand, kortsluiting of iets dergelijks. Een groot spanningsveld dat ieder moment kan gaan ontbranden. Een slang komt aangegleden, snel de deur dicht en een natte

handdoek voor de kier." In de tweede droom komen bizarre beelden voor: "Ik kijk in de spiegel en zie dat ik drie ogen heb. Ik vraag me af in hoeverre dat gewoon is. Ik kijk in het derde oog. Ik zie hoe het spiegelbeeld verandert. Ik ga zien hoe mijn gezicht verandert in een ander gezicht. Het duizelt me en ik vond het beangstigend." Om op een objectieve manier iets over de verzameling dromen te kunnen zeggen, heeft Moors vervolgens op grond van literatuuronderzoek een aantal hypothesen opgesteld die al of niet door inhoudsanalyse worden bevestigd. De hypothesen hebben betrekking op de frequentie van bepaalde droominhouden. Deze frequenties worden vergeleken met gemiddelde waarden die de droomonderzoekster P. Cairington in 1969 gevonden heeft in een vergelijkend onderzoek tussen dromen van schizofrene vrouwen

in een acuut-psychotische toestand, en dromen van niet-schizofrene vrouwen. Uit haar inhoudsanalyse trekt Moors de volgende conclusie: "In de dromen van mensen met schizofrenie zijn in vergelijking met dromen van mensen zonder deze geestesziekte in het algemeen minder andere droomfiguren aanwezig en er wordt minder gezamenlijkheid ervaren door de dromer. Er is in de dromen van mensen met schizofrenie vaker sprake van bizarre beelden, incoherent denken, lichamelijk letsel en controleverlies." Gezamenlijkheid betekent hier dat de droom-ik samen met anderen iets onderneemt of ervaart. Opmerkelijk is dat er in de dromen niet relatief meer sprake is van agressie, dreiging vanuit de omgeving, angst en bezorgdheid. Ook paranoïde waanvoorstellingen, waarin droomfiguren of andere krachten zich manipulerend of

Moors was primair geïnteresseerd in de vraag of het ook inogelijk was droomwerk te doen met schizofrenen. Omdat ze alleen telefonisch contact met de mensen had, was het niet mogelijk om deze vraag echt bevredigend te beantwoorden. Niettemin ontdekte ze dat het erg veel uitmaakt of iemand op het moment zelf last heeft van psychotische verschijnselen. Moors zegt hierover: "Twee vrouwen uit mijn onderzoek waren niet vrij van psychotische verschijnselen. De ene vrouw zag zichzelf als verdoemd. Ze keek door een donkere bril naar het leven. En zo zag ze ook alleen het zwarte in haar dromen. Het kostte mij veel moeite om haar naar de lichte kant te laten kijken." Moors hoopte in dromen aanknopingspunten te kunnen vinden die mensen in een psychose konden helpen zichzelf terug te vinden. Maar het bleek dat er tijdens een psychotische episode onvoldoende cognitieve capaciteit aanwezig om zulke aanknopingspunten te benutten. Moors: "De andere vrouw droomde van een huisje. Dat was duidelijk het rustpunt in de droom. Het had een aardse atmosfeer en leek erom te vragen bewoond te worden. Bij droomwerk zou je de cliënt vragen dat huisje binnen te gaan. Maar het lukte mij langs telefonische weg niet om haar zover te krijgen." Bij de andere proefpersonen die al langere tijd geen last van een psychose hadden was het wel mogelijk om droomwerk te doen, zelfs via de telefoon. Zo komt komt Marja Moors in haar scriptie tot de conclusie: "Voor de niet-psychotische proefpersonen met schizofrenie bieden de dromen volop mogelijkheden tot integratie van verdrongen en beangstigende elementen. Net als in dromen van niet-pathologische mensen worden niet alleen pijnlijke gebieden prijsgegeven maar

worden tevens mogelijkheden voor houvast en oefenen met de beangstigende stimuli geboden." Het zal duidelijk zijn dat dit soort universitair onderzoek van belang kan zijn voor droomwerkers van de VSD die therapeutisch met dromen omgaan. Maar het is de vraag of de Rijksuniversiteit Leiden nog van plan is hen van dienst te zijn. Het onderzoek naar dromen was tot nu toe onderbracht bij de vakgroep Theoretische psychologie. Andere vakgroepen hechtten echter weinig belang aan dromen. Terwee: "Je kunt het wel zeggen dat mijn onderzoek naar dromen getolereerd werd. Het is mij in ieder geval veelvuldig door collega's van andere vakgroepen afgeraden. Mijn individuele interesse werd geduld dankzij het bestaan van onze vakgroep die ook als enige aandacht besteedde aan de traditie van de psychologie en klassieke auteurs als Freud, Skinner, William James, Wundt en Jung." Inmiddels is de afstudeerrichting Theoretische psychologie in het kader van de bezuinigingen opgeheven. De universiteit streeft naar onderzoek dat direct maatschappelijk toepasbaar is en geen moeizame interpretatieproblemen oplevert. Over een jaar verliest Terwee zijn baan aan de universiteit. Ook zijn collega Christopher Mead, die als lid van de vakgroep Klinische psychologie cursussen over dromen gaf, gaat de universiteit verlaten. En dat betekent dat men aan de Rijksuniversiteit Leiden over afzienbare tijd niet langer verstand meer van dromen heeft. De Vereniging voor de Studie van D r o m e n is te bereil<en via iiet secretariaat: P. de Jong, Bentincl<laan 19, 6994 CL De Steeg, (026)495 S6 17.

WCS

M A A R T / A P R I L 19

43

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen