Ad Valvas 2006-2007 - pagina 301

AD VALVAS 8 FEBRUARI 2007

W E T E N S C H

A

P

PAGINA 7

Vroom bedrog >Weetjes Moraal In debatten over moraal wordt meestal slecht geargumenteerd. Wijsgeer Simone van der Burg wijt dit aan de brede misvatting dat moraal een cultureel product is en dat mensen uit verschillende.culturen het dus onmogelijk eens kunnen worden. In haar proefschrift In kritisch gezelschap, waarop ze vrijdag 9 februari hoopt te promoveren, biedt ze een alternatief: moraal moet uiteindelijk zijn gericht op het realiseren van een doel, namelijk 'goed leven'. Daarbij moeten volgens Van der Burg twee valkuilen worden vermeden: die van het conservatisme, dat ernaar neigt de moraal uit het verleden ongewijzigd te continueren, en die van de autoriteit. Sommige mensen oefenen immers meer invloed uit op de ontwikkeling van moraal dan anderen. Maar het is niet zo gemakkelijk te bepalen of die autoriteit wel legitiem is. (PB)

II Daar! Uit de serie: Op zoek naar Atlantis. Universiteiten laten het afweten op het gebied van publieksvoorlichting. Populair-wetenschappelijke auteurs nemen die taak over. Helaas is dat niet zonder gevaren.

ling (schrijver van onder andere De kosmos in een notendop), en historicus Jona Lendering, stichter van de oudheidkundige school Livius Onderwijs en schrijver van het boek Oorlogsmist, over propaganda in de Oudheid. Gespreksleider was Livius-docent Richard Kroes, auteur van diverse eigenzinnige essays over de geschiedenis van de islam.

Verkeerde boeken TEKST: PETER BREEDVELD ILLUSTRATIE: ROB BOMER

Het grote publiek heeft de wetenschap ontdekt. De vraag is enorm, het aanbod ook. Vroeger had Chriet Titulaer het monopolie, tegenwoordig zien we figuren als Bas Haring, Midas Dekkers, Wubbo Ockels, Jaap Seidell, Frans de Waal, Maarten van Rossem overal: op televisie, in Viva en in de zaterdagbijlage van de krant. Populair-wetenschappelijke boeken gaan als zoete broodjes over de toonbank. Ze halen niet allemaal de astronomische oplagen van de werken van natuurkundige Stephen Hawking, maar populair zijn ze, de boeken voor leken waarin de relativiteitstheorie wordt uitgelegd, genetica inzichtelijk wordt gemaakt of de buitenaardse herkomst van de Maya's onthuld.

Vragen oproepen Maar hoe weet de lezer of hem geen knollen voor citroenen worden verkocht? Niet-wetenschappers moeten er maar op vertrouwen dat een boek wetenschappelijk verantwoord is en dat hen niet van alles op de mouw wordt gespeld. In 1991 verscheen van de Amerikaanse wetenschapsjournalist David Lemer het boek The Big Bang never happened ('De Big Bang heeft nooit plaatsgehad') waarin hij, gesteund door een aantal astronomen, de bekende Big Bang-theorie van tafel veegde en er een eigen theorie voor in de plaats poneerde. Waaraan kun je zien dat het hier niet om bonafide, maar om een zeer gevaarlijke variant van pseudowetenschap gaat? Volgens Marcel Hulspas, wetenschapsredacteur van de gratis krant De Pers, moet je oppassen als een auteur vooral antwoorden pretendeert te hebben. Zelf is Hulspas schrijver van de populair-wetenschappelijke behandeling van de joodse bijbel En de zee spleet in tweeën. Je hebt vaak een beter boek in handen als de schrijver vooral vragen probeert op te roepen en de lezer zijn eigen mening laat vormen", zei Hulspas onlangs tijdens een debat over populaire wetenschap in het Allard Piersonmuseum. Behalve Hulspas debatteerden daar astronoom en voorzitter van de Vereniging van Wetenschapsjournalisten Govert Schil-

Lendering, die 's werelds meest uitgebreide website over Oudheidkunde (wviTv.livius. org) beheert, zegt veel mails te krijgen van mensen die vragen hebben over van alles en nog wat. Verkeerde boeken zijn volgens hem de oorzaak. Veel schrijvers vallen in de talloze valkuilen van de populaire wetenschap, zoals een te eenzijdig en te rooskleurig beeld, ongenuanceerdheid en aandacht voor allerlei onzin. Zelfs Lendering en Schilling ontkomen er niet aan aandacht te geven aan populaire mythes als de beroemde brandspiegels waarmee Archimedes in de derde eeuw voor Christus Romeinse schepen zou hebben bestookt (Lendering) en de mysterieuze buitenplaneet Nibiru, die al bekend zou zijn geweest bij de oude Mesopotamiërs (Schilling). "Ik móet daar wel aandacht aan besteden omdat er lezers zijn die het verwachten", verantwoordt Schilling zich. Maar terwijl Lendering en Schilling de lezer op zijn wenken bedienen zonder hun integriteit als wetenschapper in gevaar te brengen, vliegt David Lemer er vreselijk mee uit de bocht. Een algemeen aanvaarde theorie ontkrachten, is altijd goed voor de verkoopcijfers maar Lemer vergeet zijn lezers er duidelijk op te wijzen dat de Big Bang-theorie een theorie is, een set van aannames waarmee wetenschappers kunnen werken, wat meer is dan men kan zeggen van zijn eigen theorie over het ontstaan van het universum. Lemers meest onvergeeflijke fout is misschien nog wel dat het hem ontbreekt aan elke vorm van zelfrelativering. Hij lijkt zichzelf werkelijk als een wetenschappelijke messias te zien. Het gevaar van dergelijke capriolen schuilt in het feit dat met het verdacht maken van één standaardtheorie alle standaardtheorieën in een kwaad daglicht komen te staan in de ogen van het

Populaire wetenschap^ het moest eigenlijk niet mogen

grote pubUek. En daaronder lijdt het imago van de gehele wetenschap. "Populariseren is vroom bedrog", meent Hulspas. "In populair-wetenschappelijke boeken komen eigenlijk alleen de mooie zaken en de triomfen van de wetenschap aan de orde. Aan blunders als de schedelmeetkunde en de genetische theorieën van Lysenko wordt zelden aandacht besteed."

Onwenselijke situatie Populaire wetenschap, het moest eigenlijk niet mogen. "Maar iemand moet de wetenschap inzichtelijk maken voor het publiek", meent Lendering. De universiteiten laten het volgens hem afweten. "Academici krijgen geld omdat ze een maatschappelijke taak hebben, maar ze doen weinig om de samenleving uit te leggen waarmee ze bezig zijn. Te weinig academici schrijven, behalve voor hun collega's, ook voor het brede publiek. Iemand als de Utrechtse nieuwtestamenticus Pieter van der Horst, die beurtelings voor zijn collega's en voor de belastingbetalers schreef, toonde dat het kon. Maar hij is wel een uitzondering. Het is toch vreemd dat dit debat wordt georganiseerd door de Athenaeum Boekhandel en de Athenaeum uitgeverij, en niet door een universiteit?" Totdat universiteiten hun verantwoordelijkheid gaan nemen, hebben popularisatoren volgens Lendering bestaansrecht. "Maar het is een onwenselijke situatie." Wat universiteiten wel zouden kurmen doen om de maagdelijke lezer te wapenen tegen populair-wetenschappelijke vuigheid, meent Lendering, is een virtuele encyclopedie op het internet zetten. Een soort betrouwbare Wikipedia waarin de feiten wel accuraat staan. Zo'n naslagwerk zou meteen een hoognodig tegengif zijn voor de rotzooi die ons via het internet ten deel valt. "Kijk naar het creationisme, maffe theorieën over Atiantis en antisemitisme", zegt Hulspas daarover. "Die zijn dankzij het wereldwijde web weer helemaal terug van weggeweest." Hulspas en Schilling zien, meer dan Lendering, heil in de zelfredzaamheid van de lezer. Ze geven wat instrumenten om zelf te kunnen beoordelen of een boek deugt of niet: Pretendeert de auteur de antwoorden te weten, of roept hij vooral vragen op? Volgt hij de wetenschappelijke methode van trial and error? Legt hij uit welke argumenten hij heeft? En vooral: durft hij te zeggen 'dit weten we niet'? Schilling: "Het gaat in de wetenschap minder om het vaststellen van wat waar is, want dat is vaak niet mogelijk, maar om het uitrangeren van foute kennis." Reageren? Mail naar: redactie@advalvas.vu.nl

Biertje? Bier wordt gemaakt van gerst. Voor het maken van bier is het belangrijk dat alle gerstzaden op hetzelfde moment kiemen. Bioloog Peter Schoonheim onderzocht de werking van zogeheten 14-3-3 eiwitten die een belangrijke rol spelen bij het kiemen van de gerst. De eiwitten reguleren de afgifte van hormonen die het kiemen in gang zetten. "Het onderzoek is nu nog wel te fimdamenteel om meteen bruikbaar te zijn voor bierproducenten", vertelt Schoonheim, die deze week promoveert. De 14-33 eiwitten die Schoonheim onderzocht in gerst zijn zeer algemeen verbreid in planten, dieren en schimmels. Ze spelen een belangrijke rol in allerlei processen. (WV)

Digitale foto Digitale röntgenfoto's zijn een goed alternatief voor fotofilm in de tandartsenpraktijk, maar straling blijft een aandachtspimt. Dat blijkt uit het promotieonderzoek waarop Erwin Berkhout 1 februari promoveerde. Meer en meer tandartsen maken gebruik van digitale röntgenologie; op dit moment al 35-40 procent. Bij digitale röntgenologie wordt in plaats van een röntgenfilm een sensor in de mond van de patiënt geplaatst. Voordelen zijn de snelheid van de beschikbaarheid van de foto's en de mogelijkheid om de beeldkwaliteit te verbeteren. Een veelgehoord argument is dat digitale röntgenologie minder röntgenstraling zou vergen. Dit is niet altijd terecht. De stralingsdosis wordt beïnvloed door de gevoeligheid van het digitale systeem voor straling. Daarnaast is de drempel om foto's te maken bij digitale röntgenologie lager. (FB)

Geuldal De kans op overstromingen van het riviertje de Geul in Zuid-Limljurg is door menselijk ingrijpen toegenomen, concludeert Jos de Moor in het proefschrift waarop hij op 7 februari is gepromoveerd. Door het kappen van bomen is sterke erosie op de hellingen rondom het riviertje ontstaan. Het meegesleurde sediment belemmert de doorstroming van de rivier. Ook is de loop van het water beperkt door kanalisering. Bij veel regen kan het riviertje het stijgende water niet goed aan met wateroverlast tot gevolg. Volgens de onderzoeker moet het riviertje een vrije loop krijgen zodat het weer kan gaan meanderen. Daarvoor moeten allerlei oeverbeschermingen zoals palen en muurtjes worden weggehaald. Uit zijn onderzoek blijkt dat het nog niet te laat is. Er zijn voldoende mogelijkheden voor herstel van natuurlijke rivierprocessen. (DdH)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen