Ad Valvas 2006-2007 - pagina 383

AP VALVAS 22 MAART 2007

I N T E R N A T I O N A A L

PAGINA 5

Antropologe lobbyt voor langnekvrouwen

'Net een dierentuin vol mensen' Pas afgestudeerd antropoioge Dorien van Dam (28) woonde voor haar scriptie vijf nnaanden bij de Kayan in Tliailand. Nu probeert ze de Tliaise overlieid zover te krijgen hun levensomstandigheden te verbeteren. TEKST: FLOOR BAL FOTO'S: DORIEN VAN DAM Tijdens een bezoek aan Thailand in 2001 raakte Dorien van Dam gefascineerd door de Kayan. Deze uit Birma gevluchte bevolkingsgroep staat ook wel bekend als het 'langnekkenvolk' vanwege de koperen ringen die de vrouwen om hun nek dragen. "Ik liep heel ongemakkelijk in hun dorp rond", vertelt de recent afgestudeerde antropologe. "De vrouwen stonden de hele dag souvenirs te verkopen. Hun leven draait om het toerisme. Om negen uur 's ochtends komen de eerste bussen met toeristen en om vijf uur gaan ze weer weg. Het is net een dierentuin. Ik vroeg me af wat ze daar echt van vonden." Terug in Nederland begon Van Dam Thai te leren en toen het tijd werd om haar scriptie te schrijven, vertrok ze op de bonnefooi naar Thailand. Daar wilde ze onderzoek doen naar de invloed van het toerisme op het leven van de langnekken. Een reisleider regelde een gastgezin in het nabij gelegen dorp. Ook introduceerde hij haar bi) de stamleden. Vrijwel meteen raakte zij bevriend met de jongeren van de stam. Uiteindelijk leefde ze vijf maanden bij het volk.

Gecompliceerde relatie De Kayan wonen op dit moment in drie speciale vluchtelingendorpen, waar ze terechtkwamen nadat ze zo'n twintig jaar geleden op de vlucht sloegen voor het militaire regime in Birma. In Thailand kregen ze een vluchtelingenstatus. Hoewel de traditie van het dragen van koperen ringen in de twintigste eeuw bijna geheel verdwenen was, zag de Thaise zakenvrouw Nam Pheeng in de ringdragende vrouwen een mooie toeristenattractie. Doordat Nam Pheeng alleen ringdragende vrouwen betaalt en ze door hun vluchtelingenstatus verder niet mogen werken, zijn de vrouwen gedwongen om ringen en traditionele kleding te dragen. De mannen mogen niet werken. In de dorpen leven nu bijna vijfhonderd Kayan, van wie ongeveer honderd ringdragende vrouwen. Zij worden dagelijks bezocht door grote groepen toeristen. De vrijheid van de Kayan wordt erg ingeperkt door hun werkgeefster Nam Pheeng. Feitelijk is zij in de drie dorpen de baas. Om de dorpen zo aantrekkelijk mogelijk voor de bezoekers te maken, heeft Nam Pheeng een aantal regels opgesteld. De vrouwen mogen alleen met toestemming de dorpen verlaten. Alle huizen in het dorp moeten van natuurlijk materiaal zijn. Mobiele telefoons mogen niet zichtbaar voor het publiek zijn. Van Dam interviewde Nam Pheeng voor

haar scriptie. "Al snel kwam haar ware aard naar boven. Het gaat haar alleen om geld en comfort. Al doet ze het wel zo voorkomen, het welzijn van de Kayan interesseert haar totaal niet." Omdat Nam Pheeng de bijzondere vluchtelingenstatus van de langnekken beschermt, komen ze niet tegen haar in opstand. Van Dam ontdekte tijdens haar onderzoek dat de Kayan een gecompliceerde relatie met toeristen hebben. Zij zijn voor hun inkomsten volledig afhankelijk van de bezoekers. Omdat ze afgelegen wonen, vinden ze de contacten met toeristen vaak ook gezellig. De jongeren vragen toeristen soms zelfs om advies. De Kayan werken ook mee aan de instandhouding van hun situatie. "Toeristen vragen altijd of die ringen pijn doen en dan zeggen de vrouwen dat ze eraan gewend zijn", vertelt Van Dam. "Dat is niet waar. Ik hoorde ze dagelijks over hoofd- en schouderpijn klagen.

Hardnel^lclg Een hardnekkige mythe over de Kayan is dat de mannen de ringen als machtsmiddel gebruiken om te zorgen dat hun vrouwen niet vreemdgaan. Bij ongehoorzame vrouwen zouden de ringen als straf worden verwijderd. Het verhaal is dat de verzwakte nek van zo'n vrouw dan breekt, of dat zij langzaam stikt. Dat is niet waar, ontdekte Dorien van Dam. "De vrouwen doen hun ringen af en toe af, bijvoorbeeld om wonden te laten helen. Daar hebben ze geen last van. Alleen kunnen ze dit niet te vaak doen. De ringen weer laten omdoen, is een zwaar, langdurig en vooral duur karwei."

>Stijn in Oeganda (lO) Stijn van Rest, student culturele antropologie, onderzoekt of leven in een conflictgebied het rechtvaardiglieidsgevoel van Oegandezen beïnvloedt. Wat betekent het voor hem om daar gast te zijn?

Die ringen jeuken ook heel erg en veroorzaken open wonden." Het volk is bang dat als de toeristen achter hun leefomstandigheden komen, ze niet meer langskomen en de inkomsten dalen. Hun privacy is door de continue toestroom van mensen in hun woonomgeving minimaal.

^Wïe geen ringen draagt^ verdient ook geen geld^ De bezoekers stellen allerlei vragen over hun leven en zijn soms bijzonder onbeschoft. "Sommige mensen zeggen gewoon 'ga daar staan en lachen'. Die worden genegeerd", aldus Van Dam. Wanneer de Kayanvrouwen op een andere manier hun geld konden verdienen, zouden ze hun ringen afdoen, blijkt uit het onderzoek van Van Dam.

Gedwongen verhuizing En nu IS Van Dam verwikkeld in een achterhoedegevecht met de Thaise overheid. Die heeft onlangs besloten de drie dorpen waar leden van de Birmese bevolkingsgroep Kayan wonen naar een afgelegen gebied te verhuizen. De reden hiervoor is onbekend. Waarom je verzetten tegen verhuizing als je onder zulke omstandigheden moet leven, zou je denken. Maar Van Dam vreest dat hun

Zit. Eet. Drink. Een vast ritueel dat ik zonder compromis doorloop als gast in het noorden van Oeganda. "In onze cultuur staat de gast centraal", zegt Rose. Al zou ik graag mijn benen strekken, al ben ik reeds verzadigd en al klotst mijn buik van de warme cola. Als gast zeg ik nooit nee. Haar ruw verbrande gezicht staat in schril contrast met de onbezorgd tere babyhuid. Enkele jaren geleden werd haar dorp hardhandig ontruimd door het Oegandese leger. Een actie om de rebellen van het Leger van de Heer te bestrijden. Huizen werden verbrand, mannen geronseld, vrouwen verkracht. Volgens het regeringsleger collaboreerden de dorpelingen met de rebellen. Terwijl Rose spreekt over dit gewelddadig verleden, drinkt haar baby vredig verder van haar verbrande borst. Persoonlijke verhalen krijgen pas betekenis binnen een bredere context. Daarom spreek ik meerdere malen met dezelfde personen. Op verschillende locaties en op verschillende momenten. Zo krijg ik een beter beeld van wie iemand is en hoe deze persoonlijke informatie past in de puzzel van de continu in beweging zijnde sociale wereld. Rose zie ik nu voor de derde keer. Op huisbezoek. In deze afrondende fase stel ik geen vragen meer. Ik vertel wat mijn onderzoek van de afgelopen maanden heeft opgeleverd. Methodologie. DatacoUectie. Analyse. Ik herhaal mijn hoofdvragen. Ik bespreek verbanden tussen verschillende perspectieven. Ik

leven in die nieuwe situatie nog zwaarder zal worden. "In het nieuwe dorp hebben ze nauwelijks toegang tot onderwijs of gezondheidszorg", vertelt van Dam. "Een aantal jongeren, vooral mannen, volgt nu nog lessen bij een vluchtelingenkamp in de buurt. Wanneer ze verhuizen, is dat niet meer mogelijk." Bovendien is het nog onduidelijk of de zakenvrouw Nam Pheeng door de verhuizing haar macht kwijt zal raken. Ook is er in de toeristendorpen waar ze nu wonen weliswaar geen elektriciteit omdat deze er authentiek moeten uitzien, maar in het aangrenzende 'normale' dorp is dat er wel. Van Dam vertelt: "Een aantal families heeft daar een huis gekocht waar ze gewoon koelkasten, televisies en dvd-spelers hebben. Het nieuwe dorp heeft waarschijnlijk geen elektriciteit, dus raken ze dat weer kwijt. Bovendien is het de vraag of ze hun huizen zo snel voor een goed bedrag kunnen verkopen." De Kayan voelen zich machteloos, ze hebben geen enkele invloed op hun toekomstige leefsituatie. Weigeren om te verhuizen, is geen optie: "Wie niet meeverhuist, moet opnieuw asiel aanvragen en in een vluchtelingenkamp wonen." Uit protest heeft een aantal vrouwen hun beroemde ringen afgedaan. Maar deze actie treft uiteindelijk henzelf. "Wie geen ringen draagt, verdient ook geen geld." Van Dam vertrekt over twee weken weer naar Thailand. Daar hoopt ze de verhuizing door lobbywerk te voorkomen. Nog beter zou het zijn als ook de macht van Nam Pheeng kan worden ingeperkt. Reageren? Mail naar: redactie@advalvas.vu.nl.

leg uit hoe ik tot mijn voorlopige conclusies ben gekomen. Rechtvaardigheid gaat voor Rose hand in hand met materiële compensatie. Dit vertelde ze toen we elkaar een maand geleden in het ziekenhuis ontmoetten. Materiële compensatie van de regering van Oeganda. Nu zie ik met eigen ogen waarom. Rose bezit weinig. Bouwmateriaal voor een huis. Startkapitaal voor een handeltje. Schoolgeld voor haar kinderen. Dit mist ze in haar leven. Toch ontbreekt het mij als gast aan niets. Te gast zijn zie ik als een relatie. Zoals het geven en het ontvangen van een cadeau. Het accepteren is net zo belangrijk als het aanbieden. Het gaat om wederkerigheid. Een relationeel verband waarin beide partijen elkaar in hun cultureel geconstrueerde rol respecteren. Een gast geniet dus niet alleen van de gastvrijheid. Een gast gehoorzaamt ook de regels van het spel dat daarbij hoort. Ik voel me in Oeganda eigenlijk altijd te gast. Niet alleen op bezoek bij mensen thuis, maar ook als gast in andermans leven. Als onderzoeker. Dit zie ik ook als een relationeel verband. Reciprociteit, wederkerigheid staat centraal. Ik neem informatie en ik geef informatie.. Ik luister naar verhalen en ik vertel verhalen. Zelfs als ik moe ben, zelfs als ik gefrustreerd ben en zelfs als ik soms genoeg heb van antropologisch te gast zijn. Vraag. Luister. Deel. Een vast ritueel dat ik zonder compromis doorloop als onderzoeker in het noorden van Oeganda.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen