Een handvol filosofen - pagina 77

2 H.]. Pos: filosoof met een vri]e geest 73

tieke structuren weliswaar analyseerden, maar niet ontmaskerden als onderdruk-

kend. De door Horkheimer geïnitieerde 'kritische theorie' wilde bijdragen aan het

bevrijden van de mensen uit onderdrukkende verhoudingen en aan hun opvoeding

tot mondigheid.

Ook de filosofen van de Vrije Universiteit leverden in die jaren van cultuurcrisis

hun analyses van en bijdragen aan het discours over filosofische en maatschappelij-

ke vraagstukken. Hun bijdragen waren wat hun internationale reputatie betreft be-

scheiden, wat betreft hun aanpak fundamenteel. Deze filosofen zouden het aan hun

eigen universiteit in verschillende opzichten echter niet gemakkelijk krijgen.

De Vrije Universiteit, onderdeel van de naar binnen gerichte gereformeerde sub-

cultuur, werd gedomineerd door een generatie hoogleraren die streefden naar het

consolideren van het bereikte en nauwelijks ruimte lieten voor afwijkende menin-

gen. Toch bleef het door Bavinck met kracht aan de orde gestelde thema 'christen-

dom en cultuur' na de eerste wereldoorlog actueel. Het was een uitdaging voor veel

studenten van de Vrije Universiteit en andere jonge intellectuelen, onder wie ver-

scheidene predikanten, die het gereformeerde denk- en leefklimaat als benauwend

ervoeren. Dogmatische standpunten, geijkte historische interpretaties en andere op

vooroordelen gebaseerde opvattingen werden als onhoudbaar bekritiseerd ten gun-

ste van een meer persoonlijke geloofsbeleving, openheid naar de samenleving en een

wetenschapsbeoefening die in communicatie stond met binnen- en buitenlandse ge-

leerden. Enkelen namen daartoe initiatieven, overschreden de grenzen van de ge-

reformeerde wereld, onderhielden contacten met niet-gereformeerden, sloten zich

aan bij algemeen-christelijke verenigingen en gingen naar een buitenlandse univer-

siteit om hun studie voort te zetten.

Overigens wisten zij die naar vernieuwing verlangden meestal beter wat zij niet

dan wat zij wel wilden. En als zij het wel wisten, dan liepen hun wegen vaak uit-

een. De één was met de gereformeerde beginselen verlegen en zweeg er bij voorkeur

over, terwijl de ander die beginselen wilde herijken en uitwerken met alle verschillen

van inzicht die dat weer met zich meebracht. Zo zou de erfenis van de oprichters van

de Vrije Universiteit op haar kracht èn zwakheid worden beproefd.

De jonge hoogleraar Pos, na de eerste wereldoorlog benoemd, zocht naar een mo-

gelijkheid om zijn kritisch-filosofische benadering te verbinden met de calvinisti-

sche levensbeschouwing, maar hij kon niet ontkennen dat er onoverbrugbare ver-

schillen tussen die twee bestonden. Zijn collega Buytendijk, hoogleraar biologie en

fysiologie aan de medische faculteit in oprichting, had aanvankelijk minder moeite

met de calvinistische levensbeschouwing, maar deelde zijn kritisch-filosofische re-

flectie en zijn groeiende afkeer van de benepen gereformeerde wereld. Pos' collega,

de filosoof Vollenhoven, gehecht aan de gereformeerde beginselen, combineerde

een grote filosofische denkkracht met orthodox-godsdienstige standpunten. Voor

Pos onbegrijpelijk, voor Vollenhoven een weg om te komen tot een nieuwe, calvi-

nistische filosofie.

2 H J . Pos: filosoof met een vrije geest

Vijfentwintig was Pos toen hij in 1923 werd benoemd tot hoogleraar in de Faculteit

der Letteren en Wijsbegeerte. Een jonge geleerde, briljant en veelbelovend, die zes

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen