Studentenalmanak 1970 - pagina 196

doelgerichtheid van de menselijke instellingen. Uit de "gesellschaftliche

Zweck" zouden de aard en typische instellingen van omgang, recht en

moraal slechts kunnen worden verklaard. Tot de behandeling van recht en

moraal onder dit gezichtspunt is het nooit gekomen. Maar die van de

"Takt" is ons overgeleverd. Met "Höfflichkeit" en "Anstand" vormt

"Takt" het drieluik van de boni mores, de goede omgangsvormen.

JHERING is bij mijn weten (trouwens ook volgens eigen zeggen) de eerste

geweest, die een sdgemeen-theoretisch onderzoek naar de goede omgangs-

vormen instelde. Weliswaar had de bekende Duitse natuurrechtsleraar

CHRISTIAN THOMASIUS, volgens ERNST BLOCH "ein deutscher

Gelehrter ohne Misere", het "decorum" scherp van het "justum" (recht)

en "honestum" (moraal) onderscheiden en de "goede omgang" terug-

gevoerd op het grondbeginsel: wat gij wüt dat anderen U doen, doe dat

hun evenzo, maar het was bij deze algemene fundering gebleven. Van een

wijgerig onderzoek naar de algemene structuur en de typische onderdelen

van de "goede omgang" was het niet gekomen. Wel bestonden er natuurlijk

allerlei boeken over "hoe het hoort", maar deze oudere Groskamp-ten

Have's gaven alleen een opsomming van de regels (op de wijze van de

"inleidingen" in het privaatrecht, strafrecht e.d., die tegenwoordig de

juridische faculteiten overspoelen). JHERING was de eerste die het

onontgonnen terrein systematisch op zijn omvang, indelingen, algemene

structuren onderzocht. En hoe heeft hij dat gedaan! Ook al heeft men dan

later van "sociologische" kant daar wel eens de staf over gebroken, en ook

cd zijn de resultaten in onze tijd niet in alle opzichten meer aanvaardbaar,

toch dwingt de oorspronkelijke, diepgaande, serieuze, en toch ook altijd

boeiende, verhandeling van JHERING ons respect af. Om een enkel punt

te noemen. Grote nadruk legt hij op het normatief karakter van de

omgangsregels. Tegenover allerlei opvatting, vooral van juridische zijde

voorgedragen, dat deze regels slechts een "uitnodigend" karakter zouden

hebben, en hun gelding van wens en willekeur van de mensen tot wie ze

gericht zijn, afhankelijk zou zijn (zo bijv. later BIERLING, STAMMLER),

heeft JHERING aan het normatief karakter vastgehouden. Fundamenteel

sociaal motief of beginsel dezer regels is "die Rücksicht auf Andere". De

omgangsregels hebben, zo zegt JHERING verder, een "prophylaktische

Bestimmung", omdat ze het mogelijk maken, dat mensen, ondanks het

ontbreken van persoonlijke banden, ja zelfs ondanks persoonlijke afkeer en

antipathie en de scherpste tegenstellingen in inzichten en belangen, met

elkaar kunnen verkeren. Zij hebben een profylaktische functie, omdat zij

strijd en conflicten vermijden. Anders gezegd: "die Sitte ist die Sicherheits-

polizei des Sittlichen". Ook heeft JHERING er volkomen terecht op gewe-

zen, dat de "Sitte" aan het rechts- en morele aspect van de menselijke

samenleving ten grondslag ligt. Omgangsnormen zijn maar niet een mantel,

die men naar eigen wens en inzicht aan- en uit kan doen, zonder dat de

"innerlijk" mens hierdoor wordt geraakt. Nee, "die Sitte arbeitet der

Moral vor". Zij heeft een "sittlich-adminikulierende Funktion". Toch gaat

JHERING hier naar ons inzicht iets te ver, als hij schrijft: "Von zwei

Menschen mit völlig gleicher natürlicher Ausstattung muss derjenige, der

bei im übrigen gleichen VerhsQtnissen den Vorsprung der rein formalen

194

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen