VU Magazine 1971 - pagina 149

De mythe van nationale eenheid in 1945 door dr. J.A.H. J.S. Bruins

Toen na de capitulatie van het Duitse leger, de bevrijding van - wat men vroeger noemde - de vesting Holland, zo ongeveer de tegenwoordige randstad, dus een feit werd, woonde ik met enkele andere leden van de 'Trouw'-organisatie, onder wie A. M. Donner - alias 'meneer Matthias' - in een bovenhuis in de Reggestraat te Amsterdam. Even verder in die straat hadden we ook een benedenhuis, dat diende als opslagplaats voor onze illegale lectuur. Als Berghuis ons bezocht, moest hij daar slapen. 'Ik slaap hier op dynamiet,' zei hij dan. Maar dat is nooit ontploft. De bevrijde randstad bleef aanvankelijk om militaire en organisatorische redenen hermetisch afgesloten van de rest van bevrijd Nederland. Amsterdam zat nog vol met gewapende Duitse militairen. De hele stad vlagde. De binnenlandse strijdkrachten in hun overalls en met helmen op traden in het openbaar. Er werd soms nog geschoten over en weer, maar wij begaven ons naar het gebouw van het voormalige dagblad 'De Standaard', waar 'Trouw' voor het eerst als dagblad werd gedrukt. Elektriciteit was er niet, maar De Pous had een noodaggregaat 'georganiseerd' dat moeizaam de rotatiepers in een heel laag tempo liet draaien. Koningin Wilhelmina resideerde in Breda en ontbood verschillende personen uit die nog gesloten randstad bij zich om zich over de situatie te oriënteren. Daar waren ook mensen uit de diverse verzetskringen bij. Zo ben ik ook bij de koningin in Breda geweest. Je kreeg dan een speciale 'permit' en werd per auto naar Breda gebracht. De koningin had een volkomen onjuiste indruk van de politieke situatie in Nederland. Zij dacht dat het Nederlandse volk belichaamd was in het verzet en dat dit verzet een politieke eenheid was. De indruk kan 'wishful thinking' van de koningin geweest zijn, maar hij was zeker versterkt door het contact dat zij met het meer dan een half jaar eerder bevrijde zuiden van Nederland al die tijd had gehad. Daar heerste de geest van de 'Nederlandse Volksbeweging', waarin een groot brok ideeen van de voormalige 'Nederlandse Unie' voortleefde. Het oude vooroorlogse politieke bestel en de vooroorlogse politieke parüjen hadden afgedaan, zo dacht men. Nederland was 'vernieuwd', zo dacht en zo wenste

Slot

de koningin het. Zij dacht b.v. dat er geen verschil meer was tussen de communisten en de rest van het Nederlandse volk. Deze volkomen verkeerde indruk maakte het mogelijk dat een man als De Quay die - welke voortreffelijke eigenschappen hij ook mag bezitten - bepaald niet als een exponent van de verzetsbeweging kan worden gezien, bijna terstond minister werd. Door deze benoeming en die van Beel in Gerbrandy's kabinet werd reeds voor de bevrijding van geheel Nederland de zaak politiek scheef getrokken. Trouwens het uit het kabinet verwijderen van de heer Burger, die over het bestraffen van 'foute' Nederlanders zeer gezonde denkbeelden had, welke blijkbaar door de Londense ministers - niet gehinderd door enige kennis van zaken - onbegrijpelijk, althans inacceptabel waren, had hetzelfde effect. Al spoedig bleek dat de Nederlandse Volksbeweging een hete-

Koningin Wilhelmina; 'Als het juist is wat u zegt, ben ik verkeerd voorgelicht door mijn ministers.'

Dr. Bruins Slot, oud-hoofdredacteur van Trouw, vroeger leider van de Tweede-Kamerfractie van de A.R.partij, is bezig een boek te schrijven, waarin hij terugkijkt op het verleden. Volgend jaar zal het verschijnen. Het vu-magazine stond hij toe alvast fragmenten te publiceren. Vorige maand begonnen we daarmee. Thans het tweede verhaal: het ontstaan van het kabinet-Schermerhorn.

rogene zaak was. Zij omvatte mensen die later tot de linkervleugel van de P.v.d.A. gerekend konden worden en mensen die later tot de rechtervleugel van de K.V.P. bleken te behoren. Ik heb geprobeerd de koningin de onjuistheid van haar indruk duidelijk te maken. Die onjuistheid bestond in wezen in een verkeerde politieke opvatting, nl. deze dat het bewustzijn van nationale eenheid de politieke grondslag voor een regeringsbeleid kan zijn. De koningin toonde zich door hetgeen ik te berde bracht, zichtbaar teleurgesteld. Ze zei: 'Als het juist is, wat u zegt, ben ik verkeerd voorgelicht door mijn ministers.' De geschiedenis heeft dan ook over deze voorlichting haar vernietigend oordeel reeds uitgesproken. Toen de zaken in bevrijd Nederland zo ver gevorderd waren dat men over een nieuw kabinet kon gaan denken, bood het kabinetGerbrandy, zoals het reeds ver voor de bevrijding had aangekondigd, zijn ontslag aan. Om wat er bij die eerste kabinetsformatie gebeurd is goed te begrijpen is het nodig om zo zuiver mogelijk te vertellen hoe toen de politieke kaarten lagen. De Rooms-Katholieke Staatspartij van voor de oorlog had het tijdens de bezetting af laten weten. De katholieken, zoals ze zich later in de K.V.P. hebben georganiseerd, bestonden als zodanig als politieke machtsfactor in 1945 niet. Er was wel een grote invloed van katholieke persoonlijkheden. Het katholieke gedeelte van ons volk was zo groot dat het natuurlijk een element van betekenis was. Maar het had politiek geen eigen gezicht meer. Dat heeft het pas weer gekregen door het optreden van Romme. Dan had je als tweede factor de socialisten. Als ik het goed zie zijn de socialisten door het ontdogmatiseren van het socialisme prof. Goudriaan schreef een boek: 'Socialis43

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen