VU Magazine 1975 - pagina 301

'De kerken staan voor de vraag op welke wijze zij zich in de huidige situatie moeten handhaven. Men kan zeggen dat kerken altijd voor deze vraag staan, maar gezien de diep ingrijpende veranderingen die zich momenteel met betrekking tot het godsdienstig en kerkelijk leven voltrekken, mag men zonder overdrijving stellen dat de kerken zich op het ogenblik in een crisis bevinden, zodat die vraag wet uitermate acuut en indringend is.' Aldus dr. G. Dekker, die als godsdienstsocioloog verbonden is aan de theologische faculteit van de VU in het boek 'De mens en zijn godsdienst' dat eind augustus verschijnt bij de uitgeverij Ambo ff ]7,50j. Het bevat beschouwingen over de func-

Heeft de samenleving godsdienst nodig? We komen nu toe aan de vraag wat de betekenis van de godsdienst voor de samenleving is en spitsen dit toe op de vraag of godsdienst voor de samenleving nodig is. En dat bedoelen we niet normatief, in die zin of een samenleving er beter uit zou zien als godsdienst er een bepaalde rol in zou spelen, maar feitelijk; kan een samenleving zonder godsdienst bestaan. Hiermee zijn we bij de relatie tussen godsdienst en samenleving, het grondthema van de sociologie die zich met godsdienst bezighoudt. Juist vanuit sociologie is sterk de nadruk gelegd op de invloed van de samenleving op de godsdienst, al behoefde dat nog niet te betekenen dat men op basis van een historisch-materialistische levensbeschouwing godsdienst alleen maar als een afspiegeling van het maatschappelijk gebeuren voorstelt. Er is in diezelfde sociologie ook aandacht gevraagd voor de invloed van de godsdienst op de samenleving. Het voorbeeld dat dan meestal genoemd wordt is de studie van Max Weber over de invloed van het calvinisme op het ontstaan van het kapitalisme, waarbij men dan vaak vergeet dat Weber ook heel sterk de wederkerigheid in de relatie tussen godsdienst en samenleving heeft benadrukt. De nauwe relatie tussen godsdienst en samenleving en de wederkerigheid in die relatie, dat is wel één van de belangrijkste en meest algemeen aanvaarde resultaten van het godsdienstsociologisch onderzoek. Ja, indringender nog: het spreken over relatie en wederkerigheid veronderstelt nog te veel dat het hier gaat om twee onafhankelijke grootheden, terwijl deze in werkelijkheid te nauw met elkaar verweven zijn om ze - anders dan bij wijze van analyse - zo tegenover elkaar te stellen. Sociologen zijn dan ook nietzo gauw geneigd om uit te gaan van een min of meer onafhankelijke godsdienst, die de samenleving doet ontstaan of die veranderingen in die samenleving teweegbrengt. Veeleer zien zij godsdienst als een onderdeel van de samenleving in de pas loopt, dat functioneert in overeenstemming met het functioneren van de sa-

tie van godsdienst en kerk voor mens en samenleving. Dr. Dekker besluit z'n analyses met een hoofdstuk waarin de vraag wordt behandeld hoe de kerk zich zal hebben te ontwikkelen wil zij in staat zijn de mensen in hun huidige situatie te helpen godsdienstig te zijn. Hij merkt daarin o.a. op: 'De belangrijkste taak, die de kerk op het ogenblik te vervullen heeft, zou weleens gelegen kunnen zijn in het functioneren als een ontmoetings- en discussieruimte voor allen die godsdienstig willen zijn.' Op deze en volgende pagina's publiceert VUmagazine alvast enkele stukken uit het hoofdstuk over de veranderde positie en betekenis van de godsdienst.

De mens en •

•

zijn

godsdienst door dr. G. Dekker

menleving. Waarbij, als er al van een volgorde sprake is en als men de twee grootheden wil onderscheiden, het niet de godsdienst is die vooropgaat, maar de samenleving. Eén van de meest indringende analyses op dit punt vinden we bij Berger. Hij wijst op de paradox dat de godsdienst in de Amerikaanse samenleving enerzijds een grote betekenis heeft, maar dat hij anderzijds in vergelijking met de eigenlijke bewegende krachten in deze samenleving irrelevant schijnt. Bergers analyse leert dat de godsdienst een overwegend passieve uitdrukking is van het Amerikaanse waardensysteem en dat de godsdienst de waarden, die de sociale orde in stand houden, integreert en heiligt. Dat is zijn belangrijke functie, maar in die functie zelf is juist zijn sociale irrelevantie gegrond. De godsdienst kan immers niet meer zijn endoen dan hij op het ogenblik is en doet, of om met Berger te spreken: hij functioneert precies in die mate waarin hij zich passief en niet actief opstelt. Wij menen dat dit ook voor de niet-amerikaanse samenleving geldt, ja, ook voor de niet-westerse. Daiarom vermelden we hier nog een studie van Waardenburg over de relatie tussen de Islam en de ontwikkeling van de samenleving. Ook hij concludeert tot een secundaire rol van religie; religie versterkt hooguit de houdingen en opvattingen die directe betekenis voor de ontwikkeling hebben. Dit alles klopt trouwens met de functies van religie, zoals O'Dea die opsomde. De meeste van die functies (uitgezonderd namelijk de profetische functiej hebben een de samenleving bevestigende inhoud. De conclusie moet dan ook wel zijn dat de voornaamste functie van godsdienst is dat hij de samenleving bevestigt, sanctioneert, in stand helpt houden. Laten we overigens niet denken dat dat van weinig betekenis is; het gaat hier om een heel belangrijke functie. (De vergelijking dringt zich op met de televisie; deskundigen zijn het er over eens dat de televisie meer de bestaande meningen van de kijkers bevestigt dan dat ze de meningen verandert; maar daarom zeggen we toch niet dat de televisie niet belangrijk is?j 35

^

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen