VU Magazine 1976 - pagina 112

1 ^ magazine 22 lingen daarover blijven vaag. Wel vermeldt de geschiedenis dat ene Elisabeth de vrouw van „de als soldaat weggevoerde inlander Eliza Titalei" Pattimura overal vergezelde tijdens de opstand en hem tot handelen aanspoorde. Het is ook mogelijk dat Titalei een van de slachtoffers was van de brute wervingsmethoden van Daendels. In ieder geval weken vele leden van het door de Engelsen ontbonden corps naar het eiland Saparoea uit om te ontsnappen aan overbrenging naar Java (brief van zendeling Kam, eind mei 181 7). Daar op Saparoea begint twee maanden na de bestuursoverdracht de opstand. Vandaar slaat deze over naar enkele andere eilanden, o.a. naar Hitu op Ambon. De vrees dat „c/e Compagnie" opnieuw Molukkers zou pressen om ais militair op Java te dienen, blijkt uit tal van stukken. Dat deze niet ongegrond was, leert achteraf de geschiedenis van de vorige eeuw. In een artikel in de Indische Gids van 1885 doet de oud-resident van Ambon (1880-1 883) J. G. F. Riedel daarover een boekje open. ,,Het is van algemeene bekendheid dat op A m b o n het dienen als soldaat niet in den smaak der bevolking valt. D e d o o r d e n inlander aldaar gebezigde spotnaam „ l a s k a a r k o m p a n i a " — in de betekenis van slaaf der C o m pagnie of van het Gouvernement — duidt dit tal van jaren reeds aan. In het midden der achttiende eeuw en vroeger w e r d e n , tegen betaling van een premie of koopprijs in lijnwaden en geld, de inlandsche hoofden g e d w o n g e n j o n g e kloeke mannen voor den militairen dienst t e leveren; vandaar dat de soldaat in het oog der bevolking gelijk staat aan den slaaf. En sinds de Molukken door de Engelschen teruggegeven w e r d e n , zijn, als gevolg van werving door d w a n g , tal van treurige feiten te constateeren... Dat op de Ambonsche eilanden de indiensttreding na dezen opstand niet vrijwillig geschiedde, blijkt tevens uit de omstandigheid, dat t o t februari 1 8 2 7 de geronselde militairen in ketenen geklonken naar de hoofdplaats moesten w o r d e n vervoerd, opdat zij onderweg niet zouden vluchten. Later, nadat de zogenaamde sergeant-wervers op de A m b o n s c h e eilanden hunne bedriegelijke praktijken hadden uitgeoefend, w e r d de indiensttreding onder het volk hoe langer hoe meer impopulair. M e t sterken drank en met schoonklinkende beloften werden in de eerste jaren van den Atjeh-oorlog vele jonge mannen overgehaald o m den soldatenstand te kiezen, doch eenmaal ingelijfd zijnde, bemerkten zij alras, dat zij de treurige slachtoffers w a r e n g e w o r d e n van hun lichtgeloovigheid (...) Teneinde de hoofden aan te moedigen, de werving te bevorderen, is het systeem van o m k o o p e n , ofschoon eenigszins g e w i j z i g d , ook thans nog van kracht; voor eiken persoon uit h u n ne negari die in dienst treedt, ontvangen de hoofden t o t medewerking eene belooning — een belooning welke de goeden en meer ontwikkelden niet zonder schaamte aannemen. Voor zoover ik door de mededelingen van vele inlanders, zoowel hoofden als geringen, heb kunnen nagaan, is dit in eik geval zeker, dat geen fatsoenlijken Inlander op A m b o n vrijwillig in dienst treedt als soldaat.'' De cijfers lijken Riedels verhaal te bevestig en. Ondanks de premies aan de hoofden (f 50), die tot in deze eeuw werden verstrekt, lukte het de Nederlandse autoriteiten vrijwel de gehele vorige eeuw niet om zoveel militairen te werven in de Molukken als men wenste. Pas in 1897 werden meer militairen geworven op en rond het eiland Ambon dan nodig om het corps,,op sterkte" te krijgen. (Encyclopaedic voor Ned. Ind. 1917.)

Het begin van de opstand DegodsdienstonderwijzerRissakotta van het dorpje Porto op Saparua heeft na z'n gevangenneming een rapport geschrevenwaterophet eiland gebeurde in 1817, nadat het Nederlandse gezag zich er weer gevestigd had. Het begint aldus: ,,Zes mannen, nl. Johannes Matulesi, Nicolaas Patina Saranij, Jeremias Tamaela, Marawael Hattuw, Bastian Latuperissa gingen te Haria alle huizen rond, om in het bos van Haria, genaamd Waekum, grenzende aan Tuouw en Paperu, bijeen te komen, om te beraadslagen naar aanleiding van het gerucht, dat de Compagnie mensen zou pressen om als soldaat naar Batavia te gaan. Daarom hebben die mensen een vergadering gehouden ten getalevan 10Omannen en elkaar trouw gezworen. Hernanus Latuperissa is voorgegaan met een gebed en toen zijn zij overeengekomen om het fort (te Saparoea) te vernielen en allen daarin te doden. Als iemand zich daaraan onttrok, dan zou hij door de gemeenschap gedood en zijn familie verdelgd worden. Dat was dan de eerste afspraak op 3 mei 1817. De 9e van die maand gingen de zes genoemden weer de huizen van Haria langs om de mensen ter vergadering op te roepen. Op die vergadering werd gevraagd wie kapitein wilde worden. Daarop antwoordde Thomas Matulesi: ik zal kapitein worden en ik zal een vloot van orembaais bijeenbrengen, het fort aanvallen en vernielen en den toean Fetor doden. Er waren toen ruim 100 mensen bij elkaar. Thomas Matulesi ging voor in het gebed en daarna kwamen de aanwezigen overeen om Djouw(?), radja Siri Sori en patih Haria te doden, omdat die beide hoofden dagelijks bij de Toean Fetor kwamen. Toen verspreidden zij zich over het eiland en riepen alle mannen op om bijeen te komen in het kajoepoetihbos in

Het Fort Duurstede

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen