VU Magazine 1978 - pagina 287

m magazine 21

Vü inagame 20 tegen een partij, die de kamermeerderheid had verkregen en nu de macht had - voor hoelang o m het bestaan van de Vrije Scholen te bedreigen door stelselmatig iedere vergoeding voor dit onderwijs te weigeren. Kuyper was verbolgen over dit initiatief. Hij had liever gezien dat alle kerken een gesloten front hadden gevormd en een gezamenlijke actie hadden ondernomen.

Rooms-katholieken Ook van roomskatholieke zijde kwam reactie. Nadat in 1868 de Bisschoppen in hun Mandement al hadden gewezen op het belang van het eigen, godsdienstig georiënteerde onderwijs voor de kinderen van hen die de Roomsch-Katholieke Godsdienst beleden, hadden de Katholieken in de Liberale fractie zich hoe langer hoe meer teruggetrokken en waren overgegaan naar het Conservatieve kamp, waarin zij steun zochten en gaven voor hetzelfde probleem dat de protestanten met het onderwijs hadden: het verlangen naar een eigen, bijzondere school. De Priester-politicus Schaepman, die sinds 1 8 7 2 het geboortejaar van „ d e Standaard" - „ d e T i j d " redigeerde en tevens de leiding had van „ d e Wachter", wees in zijn dagbladartikelen voortdurend op de noodzaak van een Bijzondere Rooms Katholieke school. Hij riep dan ook onmiddellijk op tot stellingname tegen het wetsontwerp en nodigde de huisvaders uit, door middel van een handtekeningenactie hun ongerustheid jegens dit ontwerp van wet bij de Koning uit te spreken en een duidelijke aandrang op de volksvertegenwoordiging te richten, dit wetsontwerp niet te aanvaarden. In vele parochies werden in korte tijd handtekeningen verzameld, 164.000 in getal. Een indrukwekkend gebeuren. „Vrijheid van onderwijs voor vrije b u r g e r s " was de grondgedachte die medio april 1878 bij de aanbieding „ d o o r twee heren van de T i j d " aan de Koning w e r d bekend gemaakt.

Patiimoiiium Zoals w i j reeds zagen, had de werklieden vereniging „ P a t r i m o n i u m " van een grote interesse voor het bijzonder onderwijs blijk gegeven. In april richtte zij zich tot de Tweede Kamer met een reeks overwegingen waarin met nadruk gepleit w e r d voor het recht op het bijzonder, christelijk onderwijs. Opvallend is de zevende overweging die lujdde: .,Dat zij ernstig protesteren tegen de herhaalde verwarring die in de vergaderingen der Tweede Kanner heeft plaatsgegrepen en ook nu weder zou kunnen plaatsvinden, dat, wanneer het „Algemeen Nederlandsch Werklieden Verbond" met eenig Adres tot U komt, dit zou worden aangemerkt alsof genoemd Verbond bevoegd ware uit en in naam van DE Nederlandse werklieden te spreken, vermits dat Verbond hoogstens slechts een honderdste deel der werklieden omvat."

Hieruit w o r d t duidelijk, dat Patrimonium, door zich in te zetten voor het onderwijs, ook de rechtvaardiging van het eigen bestaan zocht. Het bestuur van Patrimonium liet het echter niet bij dit protest. Toen W i l l e m III in mei 1878 de hoofdstad bezocht, werd hem door Klaas Kater, de voorzitter van Patrimonium, op 8 mei een verzoekschrift aangeboden, waarbij deze de volgende w o o r d e n tot de vorst richtte: „Sire, Sinds nneer dan 3 eeuwen zocht Neêrlands Christenvolk, en onder hen niet in het minst de werklieden, tegen den beklemmenden druk, eenen toevlucht bij Oranje, 't Is daarom, Sire, dat wij, nu dat volk, dat nog vast kleeft aan den God der Vaderen, zucht, zucht onder den druk eener Schoolwet, die zijne heiligste rechten krenkt en eene nieuwe w e t dien druk nog dreigt te verzwaren, eerbiedig de vrijheid nemen. U w e Majesteit, dit Adres aan te bieden namens het Nederlandsch Werklieden Verbond Patrimonium."

In 1868 kwam het bijschoppelijk mandement met de eis omelgensoortig bijzonder onderwijs. Schaepman roept op tot petitie in 1878. Het onderschrift bij de prent luidde: Aanhoort dit geblaat,: nu zult gij moeten zwichten of anders . . . , Min. Biza: Wijken - f'^it!

En in het Adres zelf werd met klem van redenen 's Vorsten bemiddeling verzocht o m een schoolwet tot stand te laten komen waarin voor de Kinderen van de Gristen werkman de mogelijkheid werd gegeven de bijzondere school te bezoeken waarvan de kosten uit de algemene middelen zouden worden betaald. In zijn „ S t a n d a a r d " registreert Kuyper nauwkeurig al deze gebeurtenissen. Niets bijzonders, kan men zeggen, w a n t ook de andere dagbladen maakten melding van deze zaken. Wel bijzonder was, dat Kuyper zeer bewust al deze reacties stelselmatig hanteerde o m het geweten van het Protestantse Volksdeel wakker te schudden.

Acüe En dan komt op 2 mei 1878 de Vereeniging voor Christelijk Nationaal Schoolonderwijs te Utrecht bijeen. Men besloot in een Adres aan de Tweede Kamer de ernstige bezwaren van de Vereeniging kenbaar te maken, doch velen achtten dit o n v o l doende. . Kuyper, de Savornin Lohman en de Geer van Jutfaas dienden daarop een voorstel in o m een commissie te benoemen die een Volkspetitionnement moest voorbereiden en vormgeven. In dit door velen te ondertekenen „Smee/rsc/jr/'/if" zou men de Koning vragen de Wet „Zoo zij mocht worden aanvaard, niet met Zijne Koninklijke handtekening te bekrachtigen". De vergadering stemde v o l m o n d i g met het voorstel in. Een Hoofdcommissie werd ingesteld, waarin behalve de drie initiatiefnemers ook Ds P. van Son, Mr. G. H. de Marez Oyens, bankier en de Amsterdamse Hoofdonderwijzer N . M . Feringa, tevens lid van het Hoofdbestuur CNS, zitting namen. Aan de zusterorganisaties w e r d gevraagd o m vertegenwoordigers in de Hoofdcommissie te benoemen. Ds. H. Beuker nam voor de Vereeniging voor Gereformeerd Onderwijs zitting en de Amsterdamse Hoofdonderwijzer M. Wiegand vertegenwoor-

Het klavier der volksdonscientie

digde de Vereeniging van Christelijke onderwijzers. De Vergadering gaf de Commissie tot opdracht: 1. de loop der ontwikkelingen te volgen, in het bijzonder de discussies in de Tweede Kamer. 2. het organiseren van een petitionnement. 3. het leiding geven aan de uitvoering ervan. V o o r w a t d e inhoud van een petitie betrof, besloot men, dat„zoo nodig zou kunnen worden volstaan met de bede aan den koning om een School met den Bijbel". Het is goed te memoreren dat er dus een tweetal verzoeken een rol speelden. Het ene was: „Koning, teken de wet niet". Het andere verzoek luidde: Laat de Wetgever voor de School met den Bijbel dezelfde rechten geven als het Openbaar Onderwijs. De eerste stellingname bleek politiek het meest vruchtbaar en daaraan heeft Kuyper dan ook volop zijn voorkeur gegeven. Twee dagen nadat de Commissie in het leven was geroepen, kwam zij voor het eerst bijeen. Tot voorzitter w e r d Ds. P. van Son verkozen en tot Secretaris N. M. Feringa. Men besloot: 1. De Kerkeraden der Nederlandsch Hervormde, der Christelijk Gereformeerde en der Hersteld Lutersche Gemeenten uit te noodigen, het Adres der ouders te steunen met een zelfstandig Adres, en voorts, voor zooveel dit van de Kerkeraden afhangt, de localiteiten van de kerkgebouwen en vertrekken voor de uitvoering van het Petitionnement beschikbaar te stellen. 2. De redactiën der Christelijke pers o m medewerking te verzoeken. 3. Aan evangeliseerende en kerkelijke Vereenigingen gelijk verzoek te doen als sub. 1. 4. In de verschillende plaatsen op te wekken tot het vormen van locale Comités. 5. Aan twintig meer gegoeden in den lande een garantie v o o r d e kosten tot een m a x i m u m van ƒ 2000 te vragen. 6. Het Adres te doen zijn een Adres van Doopouders. 't zij vaders, of w e d u w e n , of ook voogden, alsmede van belangstellenden. 7. Inhoud van het Adres te doen zijn de verklaring: a. dat zij voor de aan hun zorg toevertrouwde kinderen „een school met den Bijbel" wenschen, en dit thans, tenzij zij gegoed zijn of door anderen bedeeld w o r d e n , niet kunnen; b. dat de wijze hoe dit doel te bereiken, geheel aan de prudentie van den Koning w o r d e overgelaten; c. dat velen, die dit begeerden, thans genoodzaakt zijn hun kinderen op de openbare school te d o e n ; d. dat velen op de openbare school vooralsnog wel den Bijbel vinden, maar in strijd met de Wet; weshalve ook dezen teekenen. 8. Naast de namen van ouders of voogden te plaatsen het cijfer, aanduidende het aantal

kinderen die zij hebben, die op 1 Juni 1878 reeds zes en nog geen twaalf jaar waren. 9. Als belangstellende te laten teekenen ieder, die twintig jaar oud is, man of v r o u w . 10. De teekening te doen beginnen daags na het besluit der Tweede Kamer. 11. Te teekenen op zegel, niet kleiner dan folioformaat, in niet meer dan twee k o l o m m e n . 12. Deze Adressen alle te laten terugzenden op later te bepalen d a t u m , aan de Commissie voor het Volkspetitionnement, Warmoesstraat 106, A m s t e r d a m . 13. Een Commissie saam te stellen uit gedelegeerden der provinciën, d i e t o t d e n Koning zal gaan. En o m te zorgen dat alles in rust en orde zou verlopen werden door de Commissie inlichtingen en instructies gegeven, die bij duizenden zijn verspreid. Het zal niemand verwonderen, dat Kuyper het „ b r e i n " achter de gehele actie was. Vrijwel alle stukken schreef hij zelf, ook de toespraak die Elout van Soeterwoude bij de aanbieding zou houden. En ondertussen bespeelde Kuyper op haast geniale wijze met zijn Standaardartikelen het geweten van het Christenvolk.

Pariement De beraadslagingen in de Kamer eisten bijzonder v e e l t i j d . Een maand l a n g - 1 7 Juni tot 17 Juli 1878 - werd breed en diepgaand gediscussieerd. Reeds bij de commissie behandeling was dit vraagstuk de vraag naar subsidiëring van het bijzonder onderwijs aan de orde gesteld in afzonderlijke nota's. En bij openbare discussie w e r d een zwaar gevecht o m de gelijkstelling geleverd. Van liberale zijde w e r d door van Houten, de man van het „kinderwetje" - aangedrongen op een tegemoetkomende houding, maar de minister v o l hardde: de Overheid zorgt voor kosteloos neutraal onderwijs. Binnen de Schooltijd mogen kerkgenootschappen godsdienstig onderricht verzorgen. Echter de schooionderwijzer onthoude zich daarvan. De eindstemming was 52 stemmen vóór - alle liberalen, uitgezonderd van Houten, die zich van stemming onthield. De conservatieven, de antirevolutionairen en de katholieken, 30 man sterk, stemden en bloc tegen. Men had niet anders verwacht, doch velen ervoeren die 18de Juli 1878 als een zwarte dag. Op 7 augustus daaropvolgend aanvaardde de Eerste Kamer het wetsontwerp vrijwel zonder beraadslagingen. Slechts de handtekening van de Koning ontbrak nog o m het voorstel kracht van w e t te doen krijgen. Ondanks de gunstige uitslag voor de minister, moet gemeld w o r d e n dat hij nog tijdens de behandeling in de Tweede Kamer getwijfeld heeft aan de goede afloop. Op 21 Juni vraagt Kappeyne de Koning hem te machtigen zo nodig het wetsontwerp terug te nemen. De Koning echter w e i gert dit verzoek. Hij d w i n g t Kappeyne door te gaan. Waarom? Een zeker antwoord kan niet ge-

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen