VU Magazine 1979 - pagina 347

\ff} magazine 37

Wat is DNA? DNA Is de Engebe afkorting van d^oxyribonucieünezuur, de stof waarin de gegevens voor de erfelijke eigenschappen van alie levende wezens l^gen opgeslagen. Sanrai met allerlei eiwitten vtBint het DNA de ciironiffisonxen, Smds het b^jte van deze eeuw is het ai^meen aanvaard dat de chro-, mosotnen de drager van de erfeöjke eigenschappen zijn, maar pas in 1944 werd ontdekt dat die in bet DNA en niet in de eiwitten vasttegen, In de vijftiger jaren werd duidelijk dat DNA is opgebouwd uit twee lange ketens die s a m ^ een soort wenteltrap vormen. De sporten daarvan zijn opgebouwd uit vier stoffen, afgekort als A.G.T. en C. A en T kannen samen een sport vormen, evenals G en C. Tegenover een A a t altijd een T, nooit toevallig eens een C of een G. Het gevo^ daarvan is dat elke helft van de DNA-keten kan djenen als mode) voor het opbouwen van een nleowe keten. Dat gebeurt dan ook bij liedere celdeling: de twee ketens gaan uiteen, en uit de ia de eel aanwezige bouwstoffen wwden de t w ^ halve trappen weer opgebouwd tot twee complete wenteltrappen. In 1962 publiceerde James Watson, een van de ontdekkers van de wenteltrapstructuur van DNA, zijn hypothese dat de „genetische a»de" vastligt in de volgorde van A,G,T en C-tjes, die als woorden van drie letters gelezen worden: CAT, AGT, AAT, GAT; in totaal 64 combinaties.

guler»!. Die eiwitten, waarvan er miljoenen verschHlende zijn, zijn opgebouwd uit twintig verschillende anünozuren. Het afleesmechani»ne, de ribosomen (in elke bacterie zyn er zo'n 15.000), leest de genetische code af van een copie van het stuk chromosoom dat vertaald moet worden, pakt bij elk woord uit de in de cel ronddrijvende voorraad bet iMJpassende aminozuur en rijgt die tot een keten aan eikaar. Zo zouden de vier hierboven genoemde comblnatfcs, CAT, AGT, AAT en GAT samen een klein e t w i ^ opleveren bestaande

Wil men de w i j ^ bestuderen waarop de cel zijn werk doet, wat de fnnctiefesvan eBi van eiwitten waarvoor het DNA codeert, en hoe een enkek cel zich kan ontwikkelen tot een heel organisme, dan kan dat alleen maar bij stukjes en beetjes gebeuren. Het boek van de genetische code kan dan als het ware alinea voor alinea gelezen worden. Daarvoor bestaat een hulpmiddel. In de zestiger jaren zijn stoffen ontdekt die bacterieceBen in staat stellen DNA in stukken te knippen, altijd op dezelfde plaats. Deze knip enzymen „herkennen" daarbij een bepaalde volgorde van de A,T,C en G'tjes. Zulke stukjes kunnen dan in los in bacteriën levende cirkelvormige DNA'tjes, plasmiden, „geplakt" worden en verder bestudeerd.

Via een in de cel aanwezig mecfaanisnie worden de „woorden" van de erfelyke code afgelezen en „vertaald" in de eiwitten die de bouw en fonctionering van het organisme re-^

niet vrij kunnen bewegen, blijven ze na deling bij elkaar zitten en vormen een gelig kluitje op de voedingsbodem. Aquarium Al zijn bacteriën niet met het blote oog zichtbaar, toch heb ik hierbij meer het gevoel bij een onderdeel van de biologie te zijn. Het dichtgroeien van zo'n eerst helder flesje met extract doet me denken aan de manier waarop een paar maanden geleden mijn aquarium toen de temperatuur wat te hoog was opgelopen binnen een paar uur helemaal melkwit zag van de bacteriegroei en de vissen bovenaan naar adem lagen te happen. De stank die daarvan afkwam toen ik het water ververste leek op die van de E.coli culture waar hier mee gewerkt wordt. Het feit dat dit bacteriewerk in het alledaagse lab en niet in het RNC wordt gedaan, heft het gevoel van vervreemding van de eerste dag wat op. Ook maken de hoeveelheden, die visueel meer voorstellen, en de maatregelen die genomen moeten worden tegen verontreiniging door microorganismen uit de lucht dat het geheel er wat reëler, levender uitziet. Die obsessie met steriliteit is inderdaad opvallend. Elk flesje wordt na het openen en voor het sluiten even

mtvalitie. serineentyfeemaiüleiicine. Omdat er 64 combinaties zijn en 20 aminozuren, hebben op twee na alle aminozuren meer dan een codewoord, lendne heeft er zelfs zes. De hoeveelheid DNA, en dus de hoeveeUieid informatie die in de cel 1 ^ opgeslagen, varieert van soort tot soort. Zo past de hele genetische code van een klnn somt virus precies op een van éesm bladzijden. Voor dfe van een bacterie zonden er ai 2M0 nod^ zijn en voor de mens een miljoen. De lengte van het totale DNA van etm bacterie is ongeveer 2 millimeter, dat van de mens een meter. En dat zit dan opgevonwen in iedere, niet eens met het blote o<^ zichtbare cel. De aard van de informatie bepaalt de soort. Des te dichter de soorten evolutionair gezien bij eikaar staan, des te meer lijkt de informatie «p elkaar. Zo Is 95% van de informatie in het DNA van de chimpansee en de mens het-

met de bovenkant door een vlam gehaald, met al het glaswerk, ook wat al steriel hoort te zijn, gebeurt hetzelfde en niets blijft ook maar een seconde langer aan de open lucht blootgesteld dan noodzakelijk. Maar is dit nu de veelbesproken manipulatie van het leven , ,playing God'' ? Het is dat je het weet, maar als gebeuren is het koken van soep indrukwekkender.

Vragen In de gesprekken die ik met Nijkamp en Veltkamp en ook met Planta en met Frits de Graaf, lector microbiologie, heb gehad over de ethische en maatschappelijke kanten van DNA-manipulatie heb ik nooit de indruk gekregen dat ze zich daarvan afmaken. Wel denken ze over sommige aspecten anders. Nijkamp en de Graaf zijn bijvoorbeeld wel gelukkig met de door de commissie Genetische Manipulatie van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen opgestelde richtlijnen voor het uitvoeren van experimenten. De mensen hebben het recht beschermd te worden tegen potentiële gevaren waar ze niet om gevraagd of over gestemd hebben. Vrijheid van onderzoek is niet de vrijheid om maar

alles te mogen doen. Bovendien kan De Graaf, die immers zelf met ziekteverwekkers werkt - al veroorzaken die niets serieuzer dan diarree bij pasgeboren biggen - zich zeker manieren indenken waarop genetische manipulatie misbruikt zou kunnen worden door kwaadwillenden. Ook Nijkamp is het daar wel mee eens, temeer omdat de technieken voor DNA-recombinatie eigenlijk zo eenvoudig zijn dat ze in elk universitair of industrieel laboratorium kunnen worden 'toegepast - ja zelfs in elk beetje behoorlijk uitgerust middelbare school-lab. Planta, die zelf indertijd in Nederland de publiciteit rond DNA-recombinatie heeft aangezwengeld, en het Amerikaanse moratorium naar de Nederlandse situatie heeft vertaald, is wat kopschuw geworden voor regelingen. De rampscenario's verwijst hij naar het rijk der fabeltjes, en volgens hem is elke vorm van DN A-manipulatie volstrekt veilig. Hoewel hij niet zover wil gaan als Dick Flavell, onderzoeker aan de UvA die Nederland verlaat omdat hij vindt dat met de ambtenarij van de KNAW en haar eisen hier niet meer te werken valt, is Planta toch weinig te spreken over de huidige veiligheidseisen. Een rol speelde daarbij dat toen het moratorium er eenmaal was, hij zó lang op

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen