VU Magazine 1980 - pagina 399

KI MAGAZINE U

Roelf Haan

Krisis in kwadraat Het krantebericht dat de werkloosheid in de westerse industrielanden tegen midden van het volgend jaar opgelopen zal zijn tot 23 miljoen is slecht nieuws. Alleen al in de VS komen er dit jaar 1,8 miljoen werklozen bij, dat is evenveel als de totale werkloosheid bedroeg in Engeland tijdens het krisisjaar 1938. Uiteraard was het percentage van hen die zonder werk zaten in de krisistijd veel hoger dan nu (in Engeland is het thans 6,3%; in 1938 was het het dubbele). Niettemin is de ekonomische wereldkrisis zichtbaarder dan ooit sinds de jaren dertig. Wat betekent die voor de Derde Wereld? Of, met een betere term: voor de periferielanden? Een krisis in het centrum van de wereldekonomie veroorzaakt een nog ernstiger krisis in de landen die van de dynamiek van het centrum afhankelijk zijn. Hoe meer de arme landen zijn geïntegreerd in het wereldsysteem, hoe afhankelijker zij zijn. Dit geïntegreerde wereldsysteem noemt men de ,,internationale arbeidsverdeling''. Voor deze internationale arbeidsverdeling werd de basis gelegd in de koloniale tijd, en bovenal in de negentiende eeuw, als gevolg van de zich in Engeland voltrekkende industriële revolutie. Engeland produceerde industrieprodukten, en schiep zich een periferie die zich moest specialiseren in niet-industriële arbeid: levering van grondstoffen. Zo onstond een sluitende arbeidsverdeling bintien een hecht samenhangend centrum-periferie systeem, waarin de functie van de periferielanden typisch werd die van zich aanpassen aan de impulsen uit het qentrum. Als Engeland moet niezen, zo kan men zeggen, dan loopt Afrika een zware verkoudheid op. De krisis van de jaren dertig en van de daaropvolgende tweede wereldoorlog was echter voor landen als Argentinië, Brazilië en Chili uit ontwikkelingsoogpunt een geluk. Zij

betekende een noodgedwongen verslapping van de banden met het centrum, die natuurlijk op de korte termijn pijnlijk was, maar voor de ontwikkeling van de eigen industrie een gunstige en effektieve stimulans vormde. Europa nieste en LatijnsAmerika zei: ,,Gezondheid!" Het was dat deel van Latijns-Amerika, dat over een eigen industrieel potentieel beschikte en in staat was voor dat potentieel de voorwaarden te scheppen. Deze periode gaf de aanzet tot de politiek van invoervervanging, die tot in de jaren zestig werd voortgezet en die tot algemeen ontwikkelingsmodel werd verheven. Aan deze ontwikkelingspolitiek is intussen een eind gekomen. De akute krisis in de westerse industrielanden van de laatste jaren (petroleumprijzen, inflatie, werkloosheid) geeft dit ontwikkelingsperspektief van de Derde Wereld de genadeslag. Krisis in het Westen betekent niet meer: ruimte voor ,,self-help" in de periferie. Integendeel: het betekent dat de ontwikkelingslanden tot de orde worden geroepen, terug naar het systeem waarin zij zijn ontstaan: dat van een komplementaire internationale arbeidsverdeling, waarvan de hoedanigheid bepaald wordt door de dynamiek van het centrum. Daarom is de huidige krisis voor de periferielanden die over een nationaal industrieel potentieel beschikken een krisis in het kwadraat. Het fundamentele probleem van het kapitalistische stelsel is dat het niet produceert ter dekking van behoeften (al worden er en passant behoeften gedekt) maar ter wille van het produktiesysteem zelf, om dat in stand te houden. Om het kapitaal te kunnen benutten, moet het winst afwerpen. Winst komt er alleen maar als er verkocht wordt. Stagneert de afzet, dan treedt werkloosheid in van de produktiefaktoren, en komen de winstmogelijkheden op de tocht te

staan. De huidige krisis in het centrum is bovendien een betalingsbalanskrisis, voornamelijk te wijten aan de explosie van de petroleumprijzen. Beide problemen: de onderbezetting van het produktieapparaat en het gebrek aan deviezen in het industriële centrum van de wereld tracht men nu in belangrijke mate mede op te lossen door een vergroting van de export naar de perifïerie. Hiervoor is nodig dat deze landen, waar zij intussen een eigen industrieel apparaat hadden opgebouwd, terug op hun plaats worden gezet: de perifere ekonomie moet, wilzijfunktioneren, komplementair blijven, en geen dingen doen die het centrum pleegt te doen. Om plaats te maken voor de dynamiek van het centrum, moet de nationale industrie worden afgebroken, en moeten de lonen op een minimum worden gehouden. Dat betekent strijd tegen de belangen van de nationcde ondernemersstand en tegen de vakbeweging. Die strijd is slechts met succes te voeren met hulp van een nationale diktatuur. Dat is ónze relatie met de Zuidamerikaanse politieke terreur. Om de exporten van de centrumlanden te kunnen betalen bestaat eveneens een mechanisme: dat van buitenlandse schuld van de ontwikkelingslanden. De oliedollars komen via de westerse partikuliere banken terug, om door te stromen naar de ontwikkelingslanden in de vorm van kredieten. Dure en korte, dat zijn de ongunstigste kredieten. Zo verdient het westen dubbel! De commerciële partikuliere kredieten aan de ontwikkelingslanden bedroegen in 1967 nog slechts 14 miljard dollar (bijna 28%c van de totale schuld) en in 1977 123 miljard (43%o). Voor Latijns Amerika bedragen de beide percentages maar liefst 40 en 61,5. Zo wordt de cirkel van de afhankelijkheid gesloten. De kwadratuur van een krisis.

J

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen