VU Magazine 1981 - pagina 203

Hij vindt het prima. Zo hoort het ook. ,,Denkt ge, dat de Amerikaanse handarbeiders met hunne lonen van 75 tot 250 gulden per week zich verdrongen willen zien door Japanners, Chinezen, Brits-Indièrs, Oost-Europeanen enz., die reeds tevreden zouden zijn met een derde of een vijfde deel van die lonen? Neen, natuurlijk niet, daar zouden zij zich met alle kracht tegen verweren. En zij waren geen knip voorde neus waard, als zij het niet deden." Flinke kerels dus, vindt Mussert. „Of men nu één of honderdmaal de internationale zingt, verandert aan deze zaken niets. Daardoor wordt het feit niet weggenomen, dat geen Amerikaanse of Europese arbeider van zins is om zich uit te kleden voor de tientallen miljoenen heel of half Aziatische arbeiders, die op zulk een aanzienlijk lager levenspeil staan en in afzienbare tijd op geen aanzienlijk hoger levenspeil gebracht kunnen worden. De internationale = de leugen-humbug. De logische, de werkelijke eenheid is het volk of de natie. Het individu kan alleen tot volle ontplooiing komen als een gezond deel van een gezond volk. Wereldburgers bestaan nieten nog minder wereldarbeiders."

Nationaal socialisme Aan buitenlandse werknemers in Nederland kan Mussert niet gedacht hebben toen hij dit allemaal opschreef als een van de uitgangspunten van de partfj die hij van plan was te stichten. Pas vele jaren nadat hij voor het vuurpeloton stierf, verschenen de eerste,.gastarbeiders" in Nederland, gretig hierheen gehaald om de Nederlandse economie te helpen groeien, maar zijn beschouwing iaat weinig twijfel op welke instincten hij gewerkt zou hebben in de huidige tijd. Nationaal-socialisme puur. En daarmee werd hij evenals Adolf Hitler de doodsvijand van elke politieke beweging, communistisch, sociaal-democratisch of christelijk, die psalmen of de internationale zingend op weg strompelt naar een wereld zonder de door Mussert geïdealiseerde wantoestand. Met allemaal een leven dat niet klopt met de leer, dat wel, zonder evenwel de leer aan het leven te willen aanpassen. Begint fascisme waar men dat wèl doet? In de dagen dat Mussert zijn program formuleerde, meldden de kranten dagelijks bloedige gevechten tussen Hitlers SA-mannen en Duitse communisten. Waarom ze vochten drong tot sommige Nederlandse christenen pas later door, tot vele anderen nooit. Wat wij weten is, schreef Mussert, „dat nergens ter wereld een Staat wordt aangetroffen, die bereid is om de grondslagen van zijn bestaan geheel often dele op te offeren voqr het welzijn van anderen.'' En wat nu te doen met burgers, die pleiten om ook te denken aan ,,hetwelzijn van anderen?" Korte metten dienden daarmee volgens Mussert te worden gemaakt. Zijn program dient uitgevoerd ,,neerslaand elke poging tot sabotage, waar en door wie zij ook geschiedt.'' Van enig antisemitisme of racisme is nog geen spoor te bekennen bij de start van de NSB. Ook joden konden lid worden en in Ned.-lndië werd vooral aanhang geworven onder Indo-Europeanen. Het was een nationalistische beweging, die vooral aantrekkingskracht uitoefende op mensen ,,die nergens bijhoorden' . 184

Vier jaar later verwierf deze partij bij de verkiezingen veel stemmen van fatsoenlijke Nederlandse burgers (Den Haag 12%, Zandvoort 23.4%, Bloemendaal 15 %, Voorburg 16.7 %, Wassenaar 13 %; het landelijk gemiddelde was bijna 8 %) Het doorsnee NSB-lid wordt geschetst als behorend tot de onkerkelijke kleine burgerij, die voordien verhoudingsgewijs vaak liberaal of vrijzinnig democraat stemde. Weinig kiezers heeft de NSB weg weten te trekken van de bestaande grote partijen. Bijeengeharkt werden vooral stemmen die eerder terechtkwamen bij diverse splinterpartijtjes. Van een doorbraak naar de arbeiders was geen sprake. Regionaal haalde men stemmen bij arme boeren (Drenthe) en landarbeiders, nationaal vooral bij middenstanders, die geen binding hadden aan de een of andere ,,zuil" en een flink aantal hoog gesitueerden. De NSB is dan meteen al over z'n hoogtepunt heen. Twee jaar later blijkt het stemmenaantal gezakt tot 4,2 procent. Mislukt was het streven dat Mussert in 1935 omschreef als,, Het voornaamste belang voor Nederland — waarbij al het andere in het niet zinkt — is dat de NSB zo snel mogelijk : a. de grote massa doordringt van de wil en het hevig verlangen, eindelijk eens een volk te worden in plaats van een kijvende bende, b. de staatsmacht verovert.. " De poging om op basis van een nationale ideologie de zuilenstructuur van het Nederlandse partijwezen te doorbreken, heeft gefaald. Zo wierpen de gereformeerden na Musserts verkiezingssucces van 1935 snel een dam op tegen wegloop van de ARP door NSB-ers van het avondmaal te weren. Hoe men het verschijnsel van de verzuiling op zichzelf ook mag beoordelen, de NSB moest er wel een machteloze partij bij blijven. Musserts nationalistische beweging strandde in feite op,.democratie door verdeeldheid", op de vrijheid tot zuilvorming, waaraan de kiezers overwegend de voorkeur bleven geven. Aan geborgenheid in een nieuw ,,nationaal tehuis" had men bij alle onzekerheid van de tijd niet zoveel behoefte. Men hoorde al ergens bij een protestantse, rooms-katholieke of socialistische beweging. Het begrip ,,zuir' wordt dan ook in NSB-kringen voor het eerst als scheldwoord gehanteerd. Het verschijnsel trof het NSB-streven in het hart.

bevrijding als lid van Schermerhorns kabinet een kortstondige poging onderneemt om op de stoel van OK en W het Nederlandse volk op te voeden tot ,,de nationale gedachte". De voorde oorlog in CH-sferen vertoevende Groningse theoloog (hij is geen lid), behoort tot de stichters van de Nederlandse Volksbeweging, die sterke invloed uitoefent op het regeringsprogram. De manier waarop in de regerings-verklaring Schermerhorn gesproken wordt over ,,de Nederlandse beschaving" die zorg verdiende, en de aangekondigde regeringsbemoeiing met de „volksopvoeding in de ruimsten zin, daaronder begrepen de lichamelijke opvoeding en de jeugdbeweging", wekte reeds enige argwaan. Toen kort daarop zijn boekje,,Balans van Nederland" verscheen, kreeg men een scherper beeld van wat voor de geest zweefde: opruiming van de zuilen, met inbegrip van de bijzondere scholen, één vorm van christelijk-nationaal onderwijs voor iedereen, 'n verplichte jeugdbeweging, 's avonds en des zaterdags, voorafgaande aan een verplichte arbeidsdienst, waarvan het doel zou zijn „het gansche jonge volk" bijeen te brengen ,,om zich volgens de methoden der jeugdbeweging tot algemeen Nederlandse en christeljke normen te laten opvoeden". Een publiekrechterlijk lichaam met verordenende bevoegdheden zou leiding moeten geven „aan de gehele Nederlandse jeugd". In een slotbeschouwing over het begrip democratie keert hij zich tegen een ,,volksvertegenwoordiging die ver allen zou meepraten." De bevoegdheden van het parlement dienden drastisch te worden beperkt, waardoor beroepspolitici zouden kunnen verdwijnen.

Nationale ideologie Aan al deze gevaren ontsnapte Nederland bij de uitslag van de eerste na-oorlogse verkiezingen medio 1946, die zonder enige noodzaak door het kabinet Schermerhorn waren uitgesteld om de nationale gedachte nog wat te doen rijpen. „ D e nationale eenheidsmythe" oordeelde misprijzend AR-leider Bruins Slot. Van der Leeuw verdwijnt van het toneel. Tot zijn politieke rol daarna behoort vooral het aanvoeren van culturele missies tot het verstevigen van banden met het,,stam verwante Zuid-Afrika". Deze hele generatie, volksopvoeders, die bij hun gedachten onveranderlijk een Nederlandse Leeuw lieten afdrukken heeft nog één vurige bewonderaar overgehouden: Brookman. In zijn dissertatie steekt hij die niet onder stoelen of banken en getuigenis legde hij daarvan ook af in een interview met het blad „Doorbraak" van de ,,Moonsekte".

Onvoldoende oog heeft daarvoor altijd bestaan in kringen waar men meende dat het in Europa, toen primair ging om de keuze tussen democratie en dictatuur (waarbij men in één moeite door het communisme kon bestrijden). Het in vrijzinnnig-democratische kringen (Schermerhorn) ontwikkelde antwoord op Musserts succes bij de statenverkiezingen van 1935,,Eenheid door democratie" leek de zuilenbarrière voor Mussert eerder te willen slechten dan te versterken in de strijd tegen fascisme en nationaalsocialisme. Dat is althans Brookmans indruk, in zijn dissertatie,, The making of a science policy", waarop hij in november 1979 aan de VU promoveerde. In een merkwaardig zinnetje zet hij dat zelfs voorop:,, Juist voor de oorlog was Schermerhorn zelf actief geworden met het breken van de zuilenstructuur van de Nederlandse samenleving als voorzitter van Eenheid door Democratie (EDD), een anti-fascistische en anticommunistische beweging, die in 1935 was gestart." En dan komt het verhaal van Schermerhorns ontmoeting in de oorlog met prof. G. van der Leeuw, die na de vu-Magazine 1 o (1981) 5 (mei)

„Als Centrum Partij willen we openstaan voor alle zijden en een diskussie-centrum zijn voor het vruchtbaar uitwisselen van gedachten. Voor mij persoonlijk is de inspirerende figuur hiervoor prof. Van der Leeuw, hoogleraar in de theologie en de eerste minister van onderwijs, kunsten en wetenschappen na de oorlog in het kabinet-Schermerhorn. Hij heeft gezegd ,,Als Christenen zullen wij de zuilen (protestantse, katholieke) met eigen handen moeten afbreken om een dialoog aan te gaan met mensen daarbuiten". Die doorbraak-gedachte, die toen door Van der Leeuw en Schermerhorn gepropageerd is, willen we in deze tijd van een nieuwe verzuiling, waarin partijen zich opsluiten in de drie zuilen van socialisme, libera-

k

vu-Magazine 10 (1981) 5 (mei)

lisme en konfessionalisme, opnieuw aan de orde stellen." En duidelijker wordt thans ook waar diverse gedachten vandaan komen in het program van de omstreden Nationale Centrum Partij, daarna CentrumPartij. Ze komen wel uit hetzelfde cultuurtijdperk als waarin de NSB gedijde, en waarin het nationalisme hoogtij vierde, maar van een afstamming in rechte lijn van het facisme kan — althans bij Brookman — niet gesprokenworden. Scherp bestrijder van gedachten als van prof. Van der Leeuw was de AR-leider Bruins Slot. Niet de Indonesië-politiek, maar de cultuurpolitiek, zoals het kabinet Schermerhorn zich voorstelde die te voeren met Van der Leeuw (o.a. invoering van één nationale omroep) en het zonder noodzaak uitstellen van verkiezingen was het punt waarom de ARP in de oppositie ging. Het conflict kondigt zich al een half jaar voor de bevrijding op 5 mei '45 duidelijk aan, wanneer het illegale Trouw (Bruins Slot) zich scherp begint te keren tegen valsche eenheidsgedachten die geuit worden in het blad ,,Je Maintiendrai", dat in het bevrijde zuiden verscheen. Hij gewaagt van „een volkomen vals eenheidsbegrip, dat onmiskenbare verwantschap met de nationaal-socialistische idee van volkseenheid vertoonde" en dat zich eerder openbaarde in Nationaal Fronten Nederlandse Unie. „In het bevrijde gebied verschijnende ,Je Maintiendrai" werd gesuggereerd, dat deze drang naar eenheid nu precies datgene was, wat de illegaliteit had bezield tot haar ondergrondse werk en dat dit de richting was, die Nederland nu, enkele boosaardige oude sokken daargelaten, uit wil. Wij willen nadrukkelijk verklaren, dat wij en velen met ons, niet in de laatste plaats gedreven zijn tot ons ondergronds werk om deze drang, die wij aan het nationaal-socialistische idee verwant achten, te bestrijden. " Zuilvorming contra nationale ideologie. Het verschijnsel verdient studie.

,,Dynamisch uitbouwen" In zijn verweer-artikel tegen de aanval van Van Putten, geeft Brookman een uitleg van ,,het dynamisch uitbouwen van de Nederlandse cultuur, zoals die zich in de loop van de Europese geschiedenis volgens christelijke en humanistische normen en waarden heeft ontwikkeld", die nog niemand daarin gelezen had. ,,De Centrum Partij spoort juist niet-Nederlanders die hier al lang wonen en werken aan om de Nederlanse nationaliteit aan te nemen om zo de Nederlandse cultuur te verrijken met hun eigen stukje identiteit. Dit is de wezenlijke betekenis van het dynamisch uitbouwen van de Nederlandse kuituur, dat deze partij in haar beginselprogramma voorstaat." Wie had dat begrepen? Van Putten houdt het er toch maar op dat het de Centrumpartij gaat om het veiligstellen van ,,de Nederlandse soort", „eroo/cman kan daarin zijn reactie op mijn artikel dan wel een fraaie draai aan geven, zolang gelijktijdig de geciteerde artikelen ongewijzigd deel blijven uitmaken van zijn verkiezingsprogramma, is datgene wat hij tot zijn verdediging aanvoert voor mij althans ongeloofwaardig." En aan de VU worden maar liefst twee comités tegen fascisme opgericht. De eerste, opgericht door de fakulteitsvereniging Mundus bij sociaal-culturele we185

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen