VU Magazine 1983 - pagina 68

een,,ieder voor zich, en God voorallen". En wanneer dat recept — dat zelfs de VVD niet zou durven voorschrijven — niet zal blijken te werken, zal spoedig de roep naar de sterke man klinken. Kortom, in de crisis van de jaren '80 zijn de objectieve omstandigheden voor extreem rechts gunstiger dan zij in de crisis van de jaren '30 waren. Anders dan het door liberalen en socialisten gedeelde vooruitgangsgeloof wil, is onze geëmancipeerde samenleving van nu kwetsbaarder voor antidemocratische aanslagen dan de gedisciplineerde, dociele samenleving van toen".

toenemende aantal werklozen, aan het toenemende aantal zelfmoorden, ook onder jongeren, en aan de snel om zich heen grijpende opvatting dat zelfdoding normaal is, een opvatting waaruit tevens naar voren komt dat het leven zinloos zou zijn of zou kunnen zijn. Wie dit alles tot zich laat doordringen kan niet om de conclusie heen dat er redenen te over zijn tot ernstige verontrusting.

Geen verbod Het herlevend fascisme dient krachtig bestreden te worden, maar althans in Nederland (nog?) niet met toepassing van dwang. Het verstoren van de vergaderingen van de Centrumpartij is zinloos, omdat het extreem rechts sterkt in de opvatting dat er iets mis is in dit land en de polarisatie dus alleen maar aanjaagt. Ook een verbod van de Centrumpartij moet worden afgeraden. Niet alleen is de vrijiheid van vereniging en vergadering een zeer belangrijke democratische verworvenheid, die zo lang mogelijk voor iedereen moet worden gehandhaafd en gegarandeerd, maar ook zou zo'n verbod waarschijnlijk averechts werken. Men gaat ondergronds en zoekt zijn toevlucht mogelijk tot nóg verwerpelijker aktiemiddelen. Natuurlijk ligt hier een belangrijk probleem, Hoe tolerant kan een democratisch stelsel zijn jegens groeperingen die ontoelaatbare discriminatie propageren? Grote waakzaamheid blijft in elk geval geboden Een verbod van de Centrumpartij houdt ook het risico in, dat we ons vleien met de valse gerustheid, dat met de partij ook het racisme en de discriminatie zouden zijn uitgebannen. Wie met leden van ,,minderheidsgroepen" spreekt krijgt natuurlijk dikwijls verontrusting te horen over de opkomst van de Centrumpartij, maar heel vaak wordt er onmiddellijk aan toegevoegd dat de bedreiging waaronder zij leven niet alleen of zelfs in de eerste plaats van de Centrumpartij komt. De dreiging komt nog van vele andere kanten. Als eerste wordt dan de politie genoemd. Een Surinamer onlangs;,,Eerst krijg je een klap en pas daarna vragen ze: v/at doe je hier?" Het ressentiment van vele buitenlanders, met name Surinamers en Molukkers, jegens de politie is enorm. De politie is trouwens niet de enige overheidsinstantie de discrimineert. Ook uit de ontwerpnota over het minderhedenbeleid van het eerste kabinet-Van Agt (april 1981) zijn voorbeelden te halen waaruit blijkt dat de regering ten aanzien van de autochtone Nederlanders en de ,,minderheidsgroepen" niet met gelijke maten meet. Trouwens alleen al de verzamelnaam ,,minderheden" wordt door Surinamers, Molukkers en andere betrokkenen als discriminerend ervaren, en op zich is dat niet onbegrijpelijk. Merkwaardig is ook dat een partij als het CDA blijkens haar verkiezingsprogramma 1983 (art. 3. 13a) meent dat groepen met een eigen cultuur ten behoeve van hun specifieke t}ehoetten van algemene voorzieningen gebruik moeten maken. Dat klinkt vreemd uit de mond van een partij die is voortgekomen uit het streven van verschillende groepen christenen naar eigen in plaats van naar algemene voorzieningen. Kortom, de achterstelling van de buitenlanders is tamelijk algemeen en zou met een verbod van de Centrumpartij alleen nauwelijks dichter bij een oplossingzijn gebracht.

Een zieke maatschappij? A. A. de Jonge ziet het fascisme vooral als een ziekteverschijnsel, een aanwijzing dat er iets mis is in 62

Verzorgingsstaat

„Herlevend fascisme krachtig bestrijden, maar zonder dwang.'' Demonstratie tegen de Centrumpartij op het Binnenhof, september '82(ANEF0)

Staat het moderne massa-nihilisme". En hij voegde eraan toe:,, Indien de desintegratie niet wordt vervangen door re-integratie, indien niet een maatschappelijke orde op grond van een geestelijk beginsel tot stand komt en het massa-nihilisme wordt overwonnen, dan blijft de Europese wereld bedreigd door andere vormen van dictatuur en terreur".' ^) Banning schreef deze woorden ongeveer dertig jaar geleden, dus betrekkelijk kort na de tweede wereldoorlog. Hoe actueel zijn opmerkingen vandaag nog zijn kan worden afgeleid uit een commentaar van volstrekt andere zijde, namelijk van J. L. Heldring, die in zijn rubriek Dezer dagen in NRC handelsblad van 9 november 1982 (dus pas een maand of drie geleden) onder meer het volgende schreef.

de samenleving. Ten aanzien van de samenleving van vandaag vraagt hij zich af of de kwalen van de jaren twintig en dertig, die bijdroegen tot de opkomst van fascisme en nationaal-socialisme, verholpen zijn Zo niet, dan zal men, meent hij, moeten blijven rekenen met een mogelijke herleving van het fascisme, ongeacht de naam die het dan zal dragen".'') Het is wel duidelijk geworden dat bepaalde maatschappelijke ontwikkelingen voor mensen met autoritaire neigingen aanleiding zijn, zich tegen de maatschappij te keren. In de jaren van economische groei en het ongebreideld vooruitgangsgeloof, die zich gelijktijdig kenmerkten door een kapitalistische uitbuiting van de derde wereld, waren het vooral //n/fsradikalen die zich, dikwijls met gebruikmaking van terreur, keerden tegen de welvaarts- en consumptiemaatschappij. Nu het minder goed gaat, de welvaart afneemt en de werkloosheid toeneemt en ons democratisch politieke stelsel nietgoed bij machte is, het tij te keren, lijken vooral rechfs-autoritaire lieden op extreme wijze te moeten protesteren. Wat dat betreft zijn er verschillende parallellen te trekken met de situatie in de jaren dertig, toen ook velen geen uizichtzagen. W. Banning verklaart het fascisme uit de jaren dertig vooral uit een verlies van morele waarden: ,,Zeg, dat men de massa stenen voor brood gegeven heeft; maar vraag dan tevens hoe het komt, dat de massa stenen als brood gegeten heeft". Achter de misleiding van de massa's staat volgens Banning het feit, ,,dat in de Europese cultuurwereld millioenen leven, zonder enig wezenlijk contact met de waarden van de geest; staat het verschijnsel dat de waarden en inhouden, die eeuwenlang richtend en normatief zijn geweest (de geestelijke vrijheid voorop) door millioenen niet meer als zodanig worden beleefd; m.a.w.

J.L. Heldring: Geëmancipeerde samenleving van nu, door ontzuiling kwetsbaarder voor anti-democratische aanslagen (foto: NRC-H-Vincent Mentzel)

Prof W. Banning: Fascisme verklaard uit het moderne massa-nihilisme (toto: Wubbo de Jong)

vu-Magazine 12 (1983) 2 februari 1982

„Er is in Nederland sinds de jaren '30 wat veranderd, en onder de dingen die verdwenen zijn, zijn enkele waarborgen die toen maakten dat de jeugd, ondanks crisis en grote werkloosheid, niet in wanhoop naar totalitaire oplossingen greep; dat ook het inheemse fascisme nooit een echt gevaar werd. Een van de v/aarborgen was de sterke discipline van onze zuilenmaatschappij: de leiding van elke zuil kon rekenen op de bijna volstrekte loyaliteit van haar aanhangers. Dat gold voor de SDAP; het gold in nog sterkere mate voor de confessionele partijen. De secularisatie had nog niet ingezet. Dit geheel van vrijwillig aanvaarde keurslijven maakte dat de p>olitieke gevolgen van de crisis beheersbaar bleven. Dit alles is vrijwel verdwenen. De secularisatie is als een golf over Nederland gekomen en ondermijnt steeds verder de oude zekerheden. Het CDA merkt dit aan den lijve. Van Agt kon het tij een tijdlang in bedwang houden, maar op den duur niet keren. Ook in de PvdA, de opvolgster van de SDAP, is de oude discipline verdwenen en is, nu het failliet van de verzorgingsstaat onvermijdelijk lijkt, onzekerheid troef. Welke zekerheden heeft dus de jeugd in de crisis van nu, waarvan het eind niet in zicht is? Vrijwel geen. Geen wonder dan dat een groot deel zijn heil zoekt in

/U-Magazine 12(1983) 2 februari 1983

•M

Ook wie het doorgaans in lang niet alle opzichten met Banning, of Heldring, eens is, kan moeilijk om hun diagnose heen. Tegelijkertijd hoede men zich voor eenzijdigheid of overdrijving. Is er inderdaad sprake van het onvermijdelijke failliet van de verzorgingsstaat, zoals de conservatief Heldring stelt? Of blijkt weer eens te meer —evenals in de jaren dertig — het failliet van het kapitalistisch beginsel, zoals de socialist Banning, schrijvend over die. jaren, naar voren bracht? Het lijkt mij dat vooral van het laatste moet worden gesproken. De verzorgingsstaat kan vooral worden getypeerd als een correctie op het kapitalistische produktiestelsel. Terwijl de kapitalistische ondernemingsgewijze produktie goeddeels intact werd gelaten, is vanaf de jaren vijftig, met een beroep op sociale rechtvaardigheid, daarbovenop een stelsel van sociale zorg opgericht. Het kan niet worden ontkend dat dit stelsel van zorg — mede als gevolg van een tegen elkaar opbieden van politieke partijen en maatschappelijke belangengroepen — nogal uit z'n jasje is gegroeid. Maar als men ziet dat in kapitalistische landen waar de collectieve sector minder omvangrijk is dan in Nederland zich vergelijkbare problemen voordoen, dan is het wel erg naïef, die problemen uitsluitend op rekening van de verzorgingsstaat te schrijven. En nóg naïever is, te verwachten dat het als het ware vanzelf beter zal gaan met de economie —• en dus met de werkgelegenheid — als de collectieve sector wordt Ingekrompen en de marktsector meer kansen krijgt. Als dat de les is, heeft men van de jaren dertig niet veel geleerd.

Rechtsaf achteruit En dat is eigenlijk het meest tragische, nl. dat er van het verleden zo weinig is geleerd. Het lijkt wel alsof velen, nu zij met onzekerheden worden geconfronteerd, maar niet de moed hebben naar nieuwe oplossingen te zoeken, maar terugvallen op oude gedragspatronen, ongeacht de vraag of die adequaat zijn. In de psychologie wordt een dergelijke manier van doen als ,,regressie" aangeduid. Een bekend voorbeeld van regressie op het individuele vlak is, boos worden als iets waarmee je bezig bent niet lukt. Ook in de politiek doen zich regressieverschijnselen voor, namelijk dat de voorkeur wordt gegeven aan primitieve ,,oplossingen", terwijl men bij enig nadenken kan weten dat die geen oplossingen zijn. Het ,,defameren" van de verzorgingsstaat is er zo een, evenals het ongenuanceerd roepen om bezuinigingen, deregulering en meer ruimte voor het particulier initiatief. Ook hier misstaat natuurlijk overdrijving. Het is heel goed mogelijk dat bij voorbeeld de verkiezingswinst van de VVD, en met name de steun van jongeren aan de VVD, weinig of niets met regressie te maken heeft en veel meer met de aantrekkelijkheid van de jonge Nijpelsboven de bijna-bejaarde Den Uyl. 63

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen