VU Magazine 1983 - pagina 453

1448 'n Stukje drukwerk uit 1448 van de pers van Gutenberg: ver voor Luttiers getx>orte in 1483 t>egon de technische ontwikkeling ai opgang te komen, die de Reformatie zo'n grote vlucht gaf

O

fflttd6iiifiEtafiairinsniiccztDzain{eriiiait»stim tltbicinanfniiiot-^ttiiöntliïnntiinmantmïtta gralr Dtr &Idie * jèatuimm in Imn CUT gütdte ieninis ini bindflluti * Itqaoc in ism ^ Qid&t iirtitaQni ottiifijtst flit) • jOtdisin don l E ^ gtalElus CD02|iiane • l&rans ïn &i zniim iTÖS imffiiaiflaMlm mini&razDiÏT onDnai tagtifilmmflm&H-I^nifiQïrfonnrinifennfgcalrriU! &rc0-i)iciBfltirin!itmi^^atinagm«^MU»)iaintntB giaDr&esUrociiSQn smtMnDtd^^upitRlfttfinircgmi raagtn imö 8€ct(imtiBfuli • iirojs jn ö £01 rrftm^trtte lit Bm^raDfjjdijgrattöfsniai&ffftraeta- matariusmDtr. gofDtc

1454 ^ • • ^ • • ^ • ^ • • B Al vroeg l>enutte Rome de drukpers voor industriële vermenigvuldiging van aflaten. In 1454 drukte Gutenberg deze aflaatbrief. De machinale vergeving van zonden kwam op gang aOanlfCxiMükPSlftlllUuCIUKt

,

irrfni 11^ VK o^niaao qw tnira trtöiwa pniM & M O 0 I * * I P I t A 0>MC« fmTP^ua<0• ' afeifiwmagw'»dmmypwiltip^'»iaKbirJiafl)lht.pWB8iiK'Vwtagiii»jóê>

%ti»uo« iM»'»*»" MtwiWi»» «e HOM"» «««il»»» « ii«Bo«vfc»'wi-«'Woi(ii:ettt"<*o*

IJ

-•

^

.^

Cartoon uit Börsenblatt, 8.3.'83

. .

tfotfna pltnH&na abrolntmnwgntittBioniB m OUQ aBil!»fai»caiimip<mldi«Ka«a}l««««l<*bAjriii«I(«toSv"i»ciilt«><o*^

{ftRin&pbiiSBt mnifnTnj" in ntojti&aninilo

1457 Zoals gebruikelijk was in de door monniken met de hand getekende boeken, werden enorme letters gebruikt. Op ware grootte hieronder 'n fragment van een bladzijde uit het Mainzer Psalterium, dat In 1457 werd gedrukt

__

lp ta

Wat menige voorbijganger haastig op weg naar college of studiezaal misschien ontging, was een cartoon aan de etaiageruit, die uit het Duitse tijdschrift voor de boekhandel was gescheurd. Men ziet hoe een rooms-katholiek geestelijke met een grote boog heen loopt om een boekwinkel met een Luther-etalage. Een opmerkelijk detail in de tekening, bewust of onbewust door de cartoonist aangebracht, is dat de geestelijke eerst onbekommerd een radioen-tv-zaak passeert en dat zijn gevoelens van afkeer pas beginnen op te komen wanneer hij bij de boekwinkel is aangekomen. Was de boekdrukkunst dan toch een reformatorisch medium? Het lijkt passend om maar meteen een uitspraak van Luther zelf af te drukken, die voor VU-Magazine door prof. dr. C. Augustijn uit Luthers Tischreden werd opgediept: „God heeft ons de boekdrukkunst vooral geschonken omdepausin 't nauw te brengen." Nu we aan de vooravond lijken te staan van een nieuwe informatie-revolutie, ontketend door de ontwikkeling van de micro-electronica, is het boeiend om de informatie-revolutie nog eens te bezien, die zich voltrok in de dagen van Maarten Luther. Wat veranderde er toen eigenlijk?

Overrompeld Luther zelf moet overrompeld geweest zijn door het effect van de muurkrant, die hij op 31 oktober 1517 aan de deur van de slotkapel in Wittenberg spijkerde. In een lezing in 1981 voor het Wereld Drukkers Congres in San Francisco gaf Staatsdrukkerij-directeur vu-Magazine 12(1983) 10 november 1983

In 1920 maakte Lukas Cranach deze houtsnede van Maarten Luther

Oltheten (thans met pensioen) een duiding van de informatie-revolutie die aan de gang was in Europa toen een Augustijner monnik in het 2.300 inwoners tellende plaatsje Wittenberg besloot zijn gram over de handel in aflaten te spuien. In een dag of veertien had de inhoud van de 95 aangespijkerde stellingen zich over heel Duitsland verspreid en binnen een maand was Luthers protest al over heel Europa bekend. Een puur technische ontwikkeling had dit mogelijk gemaakt. In de halve eeuw, die voorafging aan de reformatie waren over heel Europa de drukkerijtjes als paddestoelen uit de grond geschoten. Vanuit Duitsland had deze techniek zich verspreid. Aangenomen wordt dat Gutenberg in Mainz daarmee begon. Zijn vroegere werkplaats ging in 1462 in vlammen op toen Adolf van Nassau de stad overrompelde. De werklieden verspreidden zich naar andere plaatsen om daar drukkerijtjes te beginnen. In 1480 telt Duitsland al 22 drukkerijen, maar nog sneller wordt de Duitse vinding elders toegepast; Italië telt er dan al veertig. Er is aanzienlijk meer gedrukt vóór 1500 dan veelal wordt aangenomen. Er zijn schattingen van omstreeks 30.000 uitgaven. De kaart die dr. A. Tronnier in Mainz eens maakte van de stand van de boekdrukkerij omstreeks 1500 toont al een geheel bespikkeld Europa. In circa 260 plaatsen is de boekdrukkunst dan al bekend. Nederland telt dan ook al tal van drukkerijen in Haarlem, Leiden, Gouda, Delft, Schiedam, St.-Maartensdijk, Schoonhoven, 's-Hertogenbosch, Utrecht, Culemborg, Nijmegen, Deventer, Zwolle, Hasselt, die alle in de tweede helft van de 15e eeuw werden opgericht. Toen Luther rond de eeuwwisseling een nog jonge vent was van een jaar of zeventien, die er in de verste verte nog niet aan dacht monnik te worden, lag de infrastructuur al klaar voor grote omwentelingen op het gebied van kerk en staat. Als het medium de boodsch'ap is, zoals McLuhan in 1964 betoogde, dan werd deze boodschap dus al lang verkondigd. Wat er werd gedrukt, deed er nog niet eens zoveel toe, maar het feit dat men informatie kon verwerven buiten de kerk om, moet een sensationele ervaring geweest zijn. De mogelijkheid van industriële vermenigvuldiging van kunstgeheugens sloot een informatietijdperk af van alleen maar mondigen en horigen. Informatieverwerving werd bovendien mogelijk als individuele ervaring en dat moet ingrijpende veranderingen rn het bewustzijn van de mens hebben meegebracht. Het nieuwe medium zélf was revolutionair, ongeacht of er gebedenboeken mee werden gedrukt, bijbels, pauselijke bullen, aflaatbrieven of opstandige pamfletten.

1460 Enkele pagina's uit de Mainzer Catholicon, die gedrukt werd in 1460,23 jaar vóór Luthers geboorte en meer dan zestig jaar voor hij moest verschijnen voor de Rijksdag te Worms

Ro(boi4 qucDa p s giArtuMioe nuiKup* lur.paires (iqiiionn ^rfiHAiicr ümt qfM f tuor.frtlkcr oitfso^ IpbiA ctfifinologia ]oiiifinrdlh(a er pto c>Out.4>Mbo3pl>w > db oitfTOS quoO rectum <i gitapbu Icripniid.ln oüfiyoö; pbia.i.n;*<tatug oc TcnptUMltïïott iill<tb4qjKtljnnoIoq;i4 Öi 4b « b r m o n qiioocncu.er lotjonèimo. liï erbimo lo9(i4.i.ti4ct4tus OP ucn'iate omiriü ^ S oiönis, «broluiv.<>urmiafVia 6» A OÏA q u o o c OP «t fm ntfis qtioo c conffriucrö. tiï OiAfinnfHa.i.Ract» tuo Oc conlVtucróne {iFecct.ptorooid iicio oiattii d prM qiioO c 40 (t oOos qiioO c n n t u o . Tiï pio foOid.i.CMCMtueOp nnuflibt» OoSnis R m g t uci arren (tl.(LPrinci[Mlt(7r Autf rn illo R<t(t4tu fiue libto intenOD 6 prorooia.licrr c d i Oc dUirt chbus ptibuft dtiqud B tiinijiim.vnoc rt4(Taru< iftc cam q' d phopdlioii iiiirnro fi ptanr pnoroOia nimru petur.uF fi m d ^ e pUn libcr ilhr uocvtur o t t i o ircon.eo q" (ir cómunis « vniiilar. Vdlct fiquioc

CDircguwm c iiiuionitit db(' a u t quifqi b crmroUciC ir q t i e e i n m e Tc Oroni» dutF « in iKsmpenfii iMdcripitpto

Oturw.to «r dl tt pofted Burt: confoiMnR*/ riBPm êquoO ifmiiionife «t lêptvm.lr) I m r o f sit p q r

1483 In Luthers geiioortejaar werd al deze geHiustreerde bijbel in de Duitse taal gedrukt. De houtsneden kwamen uit een in 1478 gedrukte Nederduitse bijbel

IDaSüierS (SnSci^croBoamScBJitnsiulMt^Srtionwx^ et |5n?« ifrJ^L]" 9ê tajcpl^acec è<.-8 E i n ^ tij Jctwii aljion.ni obd §5 ^a»"? m<u<^ i n ? imoctt) a:?t8.CTJ ojów^ JoEiaS .rij aoG&om lij ctlEós &ii6 iKpt(>rim.t«6 rScrmij (K JU to dlfirKnk^lKr o£s $ firn ^c(a.fti^nur.nj l^iefc ifbqmfia^jcKJcrmiJp^iióccSêftmronKy Dc.tn9cif<§li^m.XJ>i9n3'0«fSrBim6cm jwtTWjigfiêMrioat^j&csfunsosK.ÏFcrif on9cm {«uij $ «K«c p^**'-"^ *F «"Sou ömj. W5toBiiiSijr<iM3n9ë<m5icniiar|j§«c(X 6e»|iinrmndK$esmi^e8ifr<)^cin^crai» a t ^ $ funojicöeefên^niSa .$rn>; futf/ iiiid5t[«mtju[iar«S5*a'anfifj5mg!crê.n) it3i(Tctf(:4t3«5êia'i<t|p«f'»l<-wiii{ancr imitcr.n^ iVcrii(a.öy tafya faiioc§.33ij er w / tcöasSotMsjatclEjKBSaii ^ccrcn.?>iiii9 «OT<tctiKi£5alK-n§mjcn.6rSctctt 05109 fan totxa. 3c9«5 er nommt 06 S y c i ^ o ^ f a j .

ijjii!) «oc^cplfïrt 9a? «BfjOTi? bioifte Syc merrattc? m 9« 5*5^""-(Ei" l*""* * ^ W l ^ " 9e95aa^9c»5'n*-J''-'''9ican9cni Smijtw •re.vrioj.'tjjii .onS dfe 9ny.6iecrtctt.fan «i^ •jifeibeiijmScmBtK^ScrreNt *crta39i.TÏur nijui&c/inycntiijêficitjanöa-^örsefai/ {icn iit 01wu'afra «en Èw^ frac «n9 pl^acee 9enfiinromcGe.2&n9ioa^«f<§8<if " w f f ncn Ktcm .^iiii9 n a * P^abén m 9a- (tat 9am9(CTne9ri»tcr8.^n9at^(ira(iBir«3i^

<ï^a0.xvi.Copitd.Don bcmra<^(u^<3miceFam3!>ni9aJRi6A)ie9er fun^ i>on 0 ^ fint in$cr ad;am.nj me lub/ oni nut ty^uit py<iui{f(&-ctn tctpontnnp tTKtd) ct.r«i4cin<£i]r.ftcn er ponen fa&mdaraafcci. m^tnc 9o9 voGF in9cnimb m Bot»C'nia m ifra^eljoij.

Pamflet De 95 stellingen, die Luther aanspijkerde, werden de tekst van zo'n pamflet, ook al was dit niet de opzet geweest van de Augustijner monnik. Toen hij de hamer ter hand nam voor de deur van de slotkapel, volgde hij een in zwang zijnd academisch gebruik om iets ter discussie te stellen. Drukker Grunenberg in Wittenberg legde de tekst echter op zijn drukpers. Andere drukkers verderop vermenigvuldigden de 95 stellingen opnieuw en zo rolde het stuk als een sneeuwbal door Europa. Wat bedoeld was als een uitdaging voor een academisch dispuut werd een opstandig vlugschrift van een monnik en daarin zag menige drukker wel handel. De wrevel over de handel in gedrukte aflaatbrieven, die vu-Magazine 12 (1983) 10 november 1983

^ - j H ^ S e fiBenRclxn9cnj I j iorp5occc 9c3 fimsrancGe. rejicrct ——Ai^ocboa ?! fun ioatl)a 9c3 fumijs luSa. JUbosTO55wcmr5i(t lar art.6c> a imficm{rc*i^ crai.cij rcjiact fc j)t5cbc lor in i^cnifolc.^ij er tettcrat.939<' «^ ijeuciriit in ie angcfIIH fci nc»5en-f([ottc3uirs>toi9fcnirjtterJW>cra girngc in Sërocj5 Kiiiit tfro^cl .'Jöij Bimiboopfcrt er feme fun.fr rPcrmtJ f^arc5%fcu^

te nacS &ë oEïgJacni S bcv<<.Vr {«.T berre tvr; «eü)>etro! öé pncifroSeL'ÏJtj er cpfcit Sr ife^ t49tè cyffcr .rij Biontc 9c nxrrocb in 9ê bSSc rü in 9cfetbcrn.rijm9tcr anc rcgftcbc ilrJnc Bc%€>o jbjoifrafin S fuinVt frne.tii p^accc S fun jomeiie (Vr fiimj ifrobc!.5cf}revttc m iFe rufalc.'3[)n *o fr bette mibjeBc eicbó.fr nwcb^ ten in nir rPenrnnSc.'ln 6er 50;^ JoFrWiVro* fn 9cr flhug-frücbaiEim fntc.tij nvirfanfi ^ c ia6cw5oiro.:Oi>99ic>'9umecr.tnS9Ftfracr

379

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen