VU Magazine 1985 - pagina 89

Sloopwoede deed neogotische bouwwerken verdwijnen

Kerken in het godsdienstgeografisch landschap Het landschap, dat zich als een opengeslagen boek aan de geograaf presenteert, spreekt nergens duidelijker taal dan in zijn uitroeptekens, de kerktorens. Zij werden in de achttiende eeuw de uitgangspunten van een modern wegennet en sinds de zestiende eeuw gebruikten nauwgezette landmeters en kartografen de torens als basis voor hun driehoeksmeting. Het vlakke land was uitermate geschikt om van kerktoren tot kerktoren een hoofdpuntennet op te bouwen, wat Gemma Frisius (1508-1555) als eerste heeft gedaan. Jacob van Deventer (1505-1575) volgde hem hierin en Willibrord Snellius (1580-1626) zorgde, dat deze methode in het buitenland bekend werd. Tussen Alkmaar en Bergen op Zoom was de meting spoedig tot in de perfektie uitgevoerd, wat weer resulteerde in sindsdien nauwelijks veranderde kaarten. Veel later zou de Amersfoortse Onze Lieve Vrouwentoren, de,,Lange J a n " , als uitgangspunt gaan dienen voorde rijksdriehoeksmeting. Drs. W.Smit Afgezien van het praktische gebruik van de kerktorens gaat er een spraak vanuit. Het is niet alleen de taal van aanbidding en godsvertrouwen, die spreekt uit de torens, maar ook die van een bouwstijl en van een groep, die zich in dit bouwwerk wilde manifesteren. Er is geen periode waarin dit landschap van kerktorens ingrijpender veranderde dan de negentiende eeuw.

De kleine ronde ramen maakten plaats voor grote spitsboogramen, wat bouwtechnisch geen bezwaar was, want de pijlers moesten het bouwwerk dragen. De zijdelingse druk van de gewelven werd daarbij opgevangen door steunberen, die weer bijdroegen tot de verfraaiing van het kerkgebouw. Globaal kunnen we de gotiek tussen 1200 en 1550 dateren. Deze bouwstijl

Basilica Vanaf de vroege middeleeuwen werden er kerken gebouwd in ons land. Verschillende plaatsen beroemen zich op het oudste kerkgebouw, zodat een uitspraak hierover niet verstandig lijkt. Tot dit oudste type kerkgebouw behoort de stoere romaanse kerk, die in het noorden des land nog veel voorkomt, liefst voorzien van een zadeldaktoren. Het gedrongen romaanse kerkgebouw is een ontwikkeling uit de romeinse basilica, in de glorie van de middeleeuwen ontstond de uitbundige gotische bouwstijl. Gotiek komt van een Italiaans scheldwoord voor de nieuwe bouwstijl, die zijn toepassing vondHn de Noordwesteuropese steden, welke allengs de rol van Italië in het wereldgebeuren gingen overnemen. De gotiek wordt gekenmerkt door een uitbundige weelde van fraaie vormen.

VU-Magazine 14(1985) 2 februari 1985

Drs. W. Sm it is als geograaf aan de v u verbonden.

beperkte zich niet alleen tot de godshuizen. In Frankrijk werden ook gotische hotels en raadhuizen gebouwd. In Duitsland en Engeland vond de Franse gotiek gretig navolging, inklusief de gewoonte de torens onvoltooid te laten of slechts één van beide af te bouwen. Later ontstond de gotische kerk met één toren, meestal op het westportaal van de kerk. In de Zuidelijke Nederlanden verrezen zo de kerken van Brussel, Antwerpen, Gent, Brugge en Mechelen in de gotische stijl, evenals de stadhuizen van Leuven en Oudenaarde en de gildehuizen van Gent, evenals de Lakenhal van leper. Hoogtepunten in de Noordelijke Nederlanden zijn de gotische kerken in 's-Hertogenbosch, Utrecht, Haarlem en Alkmaar. In het zuiden ontwikkelde zich de Scheldegotiek, waarvan Goes en Hulst fraaie voorbeelden bezitten. De stadhuizen van Middelburg en Zierikzee verrezen eveneens in gotische stijl. Ook Gouda kreeg een gotisch stadhuis. Reformatie In de Tachtigjarige Oorlog moest het katholicisme in de Nederlanden het veld ruimen voor het calvinisme. De middeleeuwse kerken veranderden van eigenaar en werden aan de nieuwe leer aangepast door het verwijderen van de beelden en het centraal stellen van de kansel. Hier en daar verrees ook een nieuwe protestantse kerk, voor het eerst in Willemstad, des-

71

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen