VU Magazine 1986 - pagina 381

daan en zo kon abortus uitgroeien tot een welhaast onoplosbaar probleem. Inmiddels beginnen ook belangengroepen zich te roeren en daarmee verandert abortus van een medisch in een politiek probleem. Voorheen was abortus nog een probleem van enkele vrouwen waarvoor een oplossing gezocht moest worden, maar na 1970 wordt door enkele vrouwengroepen abortus definitief omgebogen naar een middel in de strijd om zelfbeschikkingsrecht over het eigen lichaam. De start is aarzelend, maar een publiciteitstrekkende actie van Dolle Mina, Baas in eigen buik zet de toon voor een jarenlange actiebereidheid van grote groep vrouwen. Tegelijkertijd ontstaan op diverse plaatsen in het land abortusklinieken die vrouwen in hulp nood bieden. Hoewel in strijd met de wet, wordt er door het Openbaar Ministerie niet vervolgd, conform de stilzwijgende afspraak niet strafrechtelijk op te treden voor er een nieuwe wet is. Enkele parlementariërs worden ongeduldig en dreigen met een initiatief-wetsontwerp als de regering de zaak niet versnelt. In 1970 dienen de PvdA-Tweede Kamerleden Lamberts en Roethof een wetsvoorstel in waarbij abortus een vrije zaak wordt en het beslissingsrecht ligt bij vrouw en huisarts samen. Het was een zeer vergaand wetsontwerp, niet alleen omdat het abortus praktisch vrij liet, maar ook omdat het voorbijging aan een mogelijke inmenging van ethici en theologen. Later zou de bemoeienis van artsen juist negatief gewaardeerd worden. Dit vergaande wetsontwerp liep overigens keurig in de pas met de publieke opinie. In drie jaar tijd kon men een daling constateren van degenen die abortus ontoelaatbaar vonden, van bijna veertig tot elf procent. Toch begint juist in deze tijd een actief anti-abortusfront op te komen, dat voor een belangrijk deel verontrust is over de praktijken in de abortusklinieken. Hoewel ook ernstig verdeeld en op het eerste gezicht weinig invloedrijk, blijken de standpunten van deze groepen in de laatste fase van de abortusstrijd overgenomen te worden door de CDA-Tweede-Kamerfractie. n de verkiezingen van 1971 speelt abortus al een rol. De PvdA neemt de strekking van het Lamberts/Roethof wetsontwerp over, maar de KVP vindt dat de vrouw niet alleen kan en mag beslissen. Een vooraanstaand KVP'er twijfelt aan het normbesef van vrouwen als hij schrijft dat "velen andere eisen gaan stellen aan de kwaliteit van het bestaan: een eigen werkkring, voortgezette studie, meer comfort. In hoeverre zijn die eisen honorabel? Extreem gesteld: moet de ongeborene ook wijken ter wille van de kleurentelevisie of een wintersportvakantie?". Dat was mr A. A. M. van Agt, die als minister van justitie zo'n belangrijke rol zou spe-

I

334

een kabinetscrisis voorkomen en dat lukt uiteindelijk ook, maar het gebeuren heeft wel diepe wonden achtergelaten. De gevolgen van Van Agts handelwijze zijn volgens Joyce Outshoorn vierledig geweest: allereerst werd nu duidelijk dat er zo snel mogelijk een wet moest komen om aan enige onduidelijkheid een einde te maken, vervolgens dat verdere vertragingspolitiek voor de partijen met de verkiezingen in aantocht niet meer aantrekkelijk was, en ten slotte dat de eis tot wetshandhaving definitief werd afgewezen en de vrouwenbeweging een overwinning boekte waardoor abortus voortaan als een vrouwenzaak wordt gedefinieerd. Maar het optreden van Van Agt heeft de verhouding tussen PvdA en CDA verslechterd en dat zal voor een belangrijk deel de formatie van 1977 bepalen.

D

e Kamerdebatten over de twee wetsontwerpen worden voornamelijk door vrouwen gevoerd, waarmee steeds duidelijker wordt dat abortus in de loop der jaren van definitie is veranderd. Uit de debatten blijkt dat de nieuwe definitie van het probleem (abortus is een zaak van de zwangere vrouw en daarom hoort zij — eventueel samen met haar arts — te beslissen) door de meerderheid van de Kamer wordt gedeeld. In 1976 werd de Bloemenhove-kliniek bezet door een grote groep vrouwen die de aktie van de minister van f e Van Agt om de kliniek te sluiten, aanvielen Een minderheid van Kamer is van mening ARP aan hun initiatiefwetsvoorstel werken. dat de vrouw dit niet alleen kan of mag, een 'inbraak' van Burger buitenspel gezet) en len in het tegenhouden van een goede regehouding waaruit een wat neerbuigend oorDit wordt in 1975 ingediend door Van de PvdA anderzijds over abortus ver uitling. deel over het vermogen van vrouwen Schalk (KVP) en Van Leeuwen (ARP). Het is eenlopen. De PvdA wil het voorstel Stuyt/ In de ARP worstelt men met de "twee bespreekt om beslissingen te nemen. Het stringenter dan het eerdere Stuyt/Van Agt Van Agt van tafel hebben en daarom stelt langen die botsen": die van de moeder en wetsontwerp wordt met ruime meerdervoorstel omdat het abortus onder vrijwel alBurger voor dat de KVP tijdens de kabinetshet belang van het kind. De wens van de heid aangenomen, maar bij de behandeling le omstandigheden verbiedt. De W D komt periode met een eigen initiatiefwetsvoorvrouw moet wel worden gehoord maar is in de Eerste Kamer wordt het voorstel, tot met een compromis, maar dit maakt geen stel moet komen dat dan tegelijkertijd beniet uitsluitend beslissend. De CHU is vergrote verrassing van velen, verworpen. De schijn van kans. Uiteindelijk vinden PvdA handeld wordt met het voorstel Lamberts/ deeld. In het CDA gaat men (in het verkieWD-fractie, die in de Tweede Kamer unaen W D elkaar op een ontwerp dat abortus Roethof. De regeling komt zowel KVP als zingsprogramma) later alleen uit van een niem vóór stemde, laat het in de Eerste Katoestaat als een normale medische ingreep PvdA niet ongunstig uit: de KVP is verdeeld strenge medisch-sociale indicatie. De W D mer afweten. Volgens ingewijden omdat waarover vrouw en arts samen beslissen. en de PvdA wil vooral regeren en vindt vindt dat de overheid zich dient te onthouhet zo vlak voor de verkiezingen beter was Het duurt nog anderhalf jaar voor de verabortus eigenlijk niet zo'n urgent probleem den van een algemeen geldend verbod: iede mogelijkheden tot regeren met het CDA kiezingen de rust verstoren en er is een duiomdat de praktijk nu voldoet. Stilzwijgend der moet persoonlijk verantwoorden of wat te verruimen. Een dag voor de verkiedelijke meerderheid zodat niets een snelle gaat men er daarbij van uit dat er intussen abortus toelaatbaar is. zingen laat Van Agt het Nederlandse volk beslissing in de weg lijkt te staan. niet door Justitie vervolgd zal worden, ten Na de verkiezingen van 1971 wordt een via de televisie weten dat indien het wetskabinet van ARP, CHU, KVP, W D en DS'70 onrechte, naar later bleek. ontwerp wel zou zijn aangenomen door de Inmiddels hebben ook de kerken hun standgevormd, onder leiding van ARP-premier Eerste Kamer hij geweigerd had dit te conEr dreigt echter een probleem als minister punt bepaald. De Hervormde Kerk komt Biesheuvel. De W D maakt in het regeeraktrasigneren. van justitie Van Agt via een juridische promet een vrij hard "nee, tenzij"-standpunt, koord tot grote woede van de PvdA een recedure de Bloemenhove-kliniek in Haarlem et kabinet dat na de verkiezingen aandat door velen binnen die kerk te absoluut geling mogelijk die abortus slechts onder tracht te sluiten. Daar worden namelijk treedt weet uiteindelijk in haar laatste wordt bevonden. Ook een iets bijgestelde bepaalde voorwaarden mogelijk maakt. Na abortussen verricht bij vrouwen die langer regeringsjaar een wet aangenomen te krijversie blijft van een negatief standpunt ten een jaar dienen de KVP-ministers Stuyt dan twaalf weken zwanger zijn, en dat is gen die de zaak van de abortus regelt. Na aanzien van abortus uitgaan. De gerefor(volksgezondheid) en Van Agt (justitie) een Van Agt al veel langer een doorn in het drie jaar vertraging dienen de ministers meerden zijn verdeeld: een meerderheid wetsontwerp in dat abortus alleen toestaat oog. Uiteindelijk verliest Van Agt de proceGinjaar (volksgezondheid) en De Ruiter Quvan een deputatencommissie is wel tegen, op strenge medisch-sociale indicatie en dure maar hij versterkt zijn positie in het stitie) een wetsontwerp in dat vrouw en arts maar benadrukt de eigen verantwoordelijkwaarbij de beslissingsbevoegdheid in hanparlement, want een motie van wantrousamen laat beslissen over abortus, zij het heid van de vrouw. Een minderheid wil alden is van een speciaal team van deskundiwen tegen hem wordt verworpen. Twee dat de vrouw een bedenktijd van vijf dagen leen abortus in geval van bedreiging van de gen. Het kabinet valt echter twee weken lajaar later doet hij een nieuwe poging door in acht moet nemen. Het ontwerp roept lichamelijke of geestelijke gezondheid van ter en zo liggen er dan twee wetsontde behandelkamers van de kliniek te laten heftige reacties op: de vrouwenbeweging de vrouw. Een poging van beide kerken om werpen en is de kwestie definitief scherp verzegelen. Maar ook dit mislukt want een vindt de vijf dagen bedenktijd getuigen van tot een gemeenschappelijk standpunt te kogepolariseerd. grote groep gewaarschuwde vrouwen beminachting voor de wijze waarop vrouwen men, mislukt. Een brief van de Nederlandse zet de kliniek. De situatie dreigt te escalemet dit soort zaken omgaan. Abortus doe je bisschoppen benadrukt nog eens het sterk ij de formatie na de verkiezingen van ren omdat Van Agt weigert de verzegeling niet zomaar is een bekende leus uit die tijd. afwijzende standpunt van de rooms-katho1972 wordt door formateur mr.J.Burin te trekken terwijl de Kamer dat wel van Bovendien ademt het ontwerp heel duidelieke kerk. De standpunten van de kerken ger geconstateerd dat de standpunten van hem vraagt. Minister-president Den Uyl wil lijk het karakter van een compromis, iets komen juist op een moment dat KVP en ARP en KVP enerzijds (de CHU was door de

H

B

VU'MAGAZINE - OKTOBER 1986

VU-MAGAZINE - OKTOBER 1986

dat ook blijkt uit het feit dat het CDA claimt dat abortus onder zeer beperkte omstandigheden is toegestaan, terwijl de W D beweert dat abortus nu vrij is. Een voltallige Tweede Kamer (iets dat al tientallen jaren niet meer was voorgekomen) aanvaardt het voorstel met 76 tegen 74 stemmen. De Eerste Kamer geeft eenzelfde beeld te zien; ook daar een voltallig aanwezige Kamer die net voor de verkiezingen met 38 tegen 37 stemmen de abortuskwestie regelt. Waarom lukte in 1981 wel wat gedurende tien jaar daarvoor niet lukte? Joyce Outshoorn verklaart dit uit de wil van CDA en W D om samen te regeren waardoor er een grote bereidheid is tot het vormen van compromissen over zaken waarover zij het oneens zijn. Een andere belangrijke factor is de weifelende houding van de PvdA geweest: zij is immers afhankelijk van het CDA daar de W D nog steeds wordt uitgesloten als regeringspartner. En ten slotte is ook de stemdiscipline binnen de fracties en de hoge opkomst debet aan de aanname van de wet. Overigens duurde het nog tot 1984 voor deze in werking kon treden. Invoering was namelijk afhankelijk gemaakt van een Algemene Maatregel van Bestuur. Geen van de partijen had belang bij het wederom opgraven van de strijdbijl, zodat de bekende vertragingstaktiek weer zijn intree deed. De AMvB, opgesteld door de verantwoordelijke minster Brinkman regelde het toezicht en het vergunningenstelsel. CDAen WD-ministers waren het grondig oneens over de eventuele opname van abortus in het ziekenfonds. De Kamer had al enkele jaren geleden een motie van die strekking aangenomen. Anti-abortusgroepen kwamen echter in verzet tegen het feit dat van gemeenschapsgeld abortussen werden verricht. Daarop besloot het kabinet abortus te financieren uit de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten, hetgeen in feite niets uitmaakte, want ook dat is gemeenschapsgeld.

T

wintig jaar heeft het geduurd voor een maatschappelijk probleem politiek werd opgelost. Het Nederlandse politieke systeem is niet toegesneden op strijdpunten die niet sociaal-economisch zijn en die niet via de gebruikelijke links-rechtsverhouding zijn in te delen.Voor een ander deel heeft de moeilijke besluitvorming te maken met de wijze waarop het strijdpunt in de loop der jaren werd gedefinieerd: van een zuiver medisch en technisch probleem via een psychiatrisch naar uiteindelijk de vraag of (in dit geval) vrouwen het recht hebben over hun eigen lichaam te beslissen. Een vraag die uiteindelijk maar ten dele bevestigend werd beantwoord en die daarom zonder twijfel weer zal opduiken bij het eens te voeren euthanasie-debat. n Joyce Outshoorn, De politieke strijd rondom de abortuswetgeving in Nederland, 1986, VUCA, f 39,50

335

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen